Zręby, biogrupy, FSC.

Jeden z czytelników zadał interesujące pytanie: 

Czy możecie (jako Monitor Leśny) wskazać kraje UE, które stosują praktykę pozostawiania biogrup na zrębach, podobnie jak robi się to w Polsce?

Spróbuję odpowiedzieć ale tylko na przykładzie Skandynawii. 

Encyklopedia leśna tak opisuje biogrupy: 

Biogrupy na zrębach: (ochrona przyrody), pozostawione na zrębach fragmenty (kępy) starodrzewu, których zadaniem jest inicjowanie, a następnie przyspieszenie restytucji leśnej fauny i flory w fazie uprawy i młodnika. Według zapisów w Instrukcji Ochrony Lasu (2012) kępy na zrębach powinny spełniać następujące kryteria:

a) ich wielkość powinna zapewnić występowanie wszystkich elementów biocenozy, istotnych dla trwałości procesów ekologicznych (gatunków roślin i zwierząt);

b) kępa powinna być na tyle funkcjonalną całością, by pozwoliła przetrwać niekorzystny okres uprawy i młodnika wszystkim występującym na niej gatunkom.

Wielkość kępy powinna wynosić co najmniej 6 arów i być nie większa niż 5% powierzchni manipulacyjnej pasa zrębowego, strefy lub smugi. Źródło: Instrukcja Ochrony Lasu (2012), CILP, Warszawa

Dlaczego 5% a nie np. 3% czy 7%?

Odpowiedź znajdujemy w krajowym standardzie gospodarki leśnej  FSC z roku 2013 jak i zresztą prawdopodobnie w nowym, który, w przypadku Szwecji, ma obowiązywać od początku przyszłego roku. (Międzynarodowy standard już obowiązuje) 

https://pl.fsc.org/file-download.krajowy-standard-gospodarki-lenej-fsc-w-polsce.a-13.pdf który tak mówi o kępach: 

(6.3.11) „Zarządzający lasami o dużych powierzchniach pozostawia fragmenty drzewostanów, które uzyskały wiek rębności, o minimalnej powierzchni 5% każdego bloku drzewostanów rębnych, przeznaczonych do wycięcia w pierwszym dziesięcioleciu i nie mniejsze niż 5 arów, pozostają nienaruszone do naturalnej śmierci i rozkładu drewna. * szczegółowa interpretacja wskaźnika 6.3.11 opisana jest w Aneksie IV 

Aneks IV. Komentarz Zarządu FSC Polska obowiązujący na podstawie Uchwały nr 3/2014 z dnia 22.04.2014

Zapis wskaźnika 6.3.11 należy interpretować w sposób następujący:

a) Wskaźnik 6.3.11 dotyczy zrębów zupełnych i złożonych;

b) Zapis: 5% każdego bloku drzewostanów rębnych oznacza, że nie musi to odnosić się do 5% każdej działki zrębowej, ale może to stanowić 5% w stosunku do sumy działek zrębowych zaplanowanych na dane dziesięciolecie;

c) Wskaźnik nie może dotyczyć wydzieleń o powierzchni mniejszej niż 1 ha, ponieważ niemożliwe jest uzyskanie na takiej powierzchni minimalnej powierzchni biogrupy 5 arów”

O biogrupach piszą w “Próba oceny zarządzania najcenniejszymi lasami w Polsce” Panowie Paweł Pawlaczyk, Adam Bohdan i Adrian Grzegorz.

https://www.kp.org.pl/pdf/raport_zarzadzanie_lasami_2016.pdf

Autorzy tak przedstawiają zagadnienie pozostawiania biogrup:

„Wskaźnik 6.3.11 stosowanych w Polsce Zasad i Kryteriów FSC wymaga pozostawiania biogrup nie mniejszych niż 5 arów, stanowiących nie mniej niż 5% drzewostanów użytkowanych rębnie w danym 10-leciu (zarówno w rębniach zupełnych, jak i złożonych). Aktualnie stosowane w Lasach Państwowych Zasady Hodowli Lasu, wymagają pozostawiania biogrup stanowiących do 5% działki zrębowej, wyłącznie w rębniach zupełnych, a nie złożonych”.

A dalej piszą: 

”Przyrodnicze korzyści z certyfikacji FSC zostały dramatycznie ograniczone w styczniu 2014 r., gdy weszła w życie nowa polska adaptacja standardów FSC wobec gospodarki leśnej. W szczególności, treść wskaźnika 6.4.1, która wcześniej (standard SW-STD- -POL-2010-04) brzmiała:

„Zarządzający lasami o dużych powierzchniach zachowuje przykłady istniejących ekosystemów w swym stanie naturalnym stosownie do zakresu działań gospodarczych oraz unikalnego charakteru tych zasobów, a także zaznacza na mapach. Takie enklawy i obszary objęte ochroną prawną, tam gdzie w planach ich ochrony ustalono taką potrzebę, są wyłączone z użytkowania. W przypadku terenów leśnych, za ekosystem uznaje się typ siedliskowy lasu. Ekosystem referencyjny jest zachowany w ilości nie mniejszej niż 1% jego powierzchni w ramach jednostki certyfikowanej. Łączna powierzchnia zachowywanych ekosystemów jest nie mniejsza niż 5% powierzchni jednostki certyfikowanej”

została zmieniona na „Zarządzający lasami o dużych powierzchniach wyznacza, zachowuje i zaznacza na mapach przykłady istniejących w krajobrazie ekosystemów (tzw. ekosystemy referencyjne, Representative Sample Areas). W pierwszej kolejności, jako ekosystemy referencyjne wyznaczane są powierzchnie w stanie naturalnym lub maksymalnie zbliżonym do naturalnego. Takie obszary, stosownie do ich planów są pozostawione bez ingerencji w naturalnym stanie”.

Tj. zmieniony standard nie wymaga dłużej, by powierzchnia ekosystemów referencyjnych była wyższa od jakiegokolwiek progu.”

I tutaj dochodzimy do odpowiedzi na pytanie czytelnika, które bynajmniej nie jest tak proste jakby wyglądało.

Bo w pytaniu o „kraje UE, które stosują praktykę pozostawiania biogrup na zrębach, podobnie jak robi się to w Polsce?” istotne są te ostatnie słowa „podobnie jak robi się to w Polsce”, w sensie definicji biogrup czy innych definicji dotyczących certyfikatu FSC, różnego w różnych krajach. 

Próbowałem przymierzyć się do Skandynawii, którą w tym porównaniu znam najlepiej. 

Szwecja. 

Tutaj sprawa jest nieco skomplikowana z uwagi na szwedzki ból głowy u prywatnych właścicieli lasu – biotopy kluczowe. 

Czym one są pisaliśmy w https://www.forest-monitor.com/pl/biotopy-kluczowe-a-gospodarka-lesna-szwedzkie-problemy-ale-czy-tylko/ jak i à propos FSC w http://www.forest-monitor.com/pl/fsc-ufac-nie-ufac-szwedzki-wlasciciel-lasu-czesc-pierwsza/

W każdym razie szwedzki właściciel  lasu ma obowiązek zachować co najmniej 5% lasów wartościowych przyrodniczo czyli z biotopami kluczowymi na swoich produkcyjnych powierzchniach leśnych. (6.5.1) Są to te tzw. ekosystemy referencyjne certyfikatu, Representative Sample Areas, o których wspominali autorzy z Klubu Przyrodnika a których dolne granice nie są ustalone w ostatnim polskim certyfikacie ale być może powrócą w nowym. 

Ale niezależnie od tego certyfikat wymaga pozostawiania na powierzchniach zrębowych (w Szwecji wyłącznie w formie w formie tzw. kalhygge czyli tłumacząc dosłownie zrębu gołego, bezdrzewnego albo stosując polskie określenie, ale nie powierzchniowe – zrębu zupełnego) drzew nazwanych drzewami przyrody chronionej „Naturvärdesträd” w ilości co najmniej 10 sztuk na 1ha zrębu. Są to albo powinny być drzewa stare, grube, rosnące wcześniej samotnie, drzewa ze szkodami od pożaru, stare drzewa liściaste takie jak osika czy olcha, drzewa takie jak jarzębina (forma drzewna), iwa, jarząb szwedzki, klin, lipa, czeremcha czy czereśnia ptasia, drzewa dziuplaste, drzewa z gniazdami itp. (6.6.1) (6.6.2)

Mamy więc tutaj pozostawiane na zrębie co najmniej 10 starych drzew na 1 ha zrębu, co w sumie daje kilka arów powierzchni ale chyba mniejszej niż te minimalne 5 arów polskiej powierzchni biogrup. 

Tak mówił zarówno stary jak i nowy standard, ten który wejdzie w życie od 1 stycznia 2020

Szwedzka powierzchnia lasów z certyfikatem FSC wynosi 12 mln ha lasów produkcyjnych na ich ogólną powierzchnię 23,6 mln ha.

https://se.fsc.org/download-box.1156.htm

Norwegia (kraj co prawda nie będący w UE ale z dużą powierzchnią leśną)

Tamtejszy certyfikat FSC również ma wejść w życie od 1 stycznia 2020 ale różnica w wielkości powierzchni na której będzie obowiązywał jest znaczna. W Norwegii będzie to tylko 640.000 ha lasów produkcyjnych na ich ogólną powierzchnię 7.500.000 ha czyli niecałe 10%. 

Norweski certyfikat FSC idzie dalej niż szwedzki w wyznaczeniu dolnej granicy ekosystemów referencyjnych (Representative Sample Areas). W Szwecji jest to 5% a w Norwegii 10%: 

„6.5.1 Minst 10 % av skogeiendommens produktive skogareal skal settes av som eiendommens bevaringsnettverk og forvaltes med biologisk mangfold som viktigste mål”…

Oraz mamy również te szwedzkie 10 sztuk Naturvärdesträd /1ha które w Norwegii nazywają się „livsløpstrær” i też mają być 10 sztuk/1ha powierzchni zrębu. (6.6.1) 

https://no.fsc.org/norsk-fsc-standard

Finlandia

W tym kraju certyfikat FSC jest nieznaczny i dopiero raczkuje. Pisaliśmy o tym na Monitorze leśnym już przed dwoma laty w http://www.forest-monitor.com/pl/na-jaki-certyfikat-stawiac-bedac-lesnikiem-i-drzewiarzem/

W każdym razie do roku 2020 planuje FSC objąć 5% powierzchni fińskich lasów produkcyjnych na ich ogólną powierzchnię 20,1 mln ha i w tym kraju wszechwładnym jest certyfikat PEFC, obejmujący 90% powierzchni produkcyjnej lasów fińskich.  

Właściciel lasu fińskiego o powierzchni ponad 20 ha ma obowiązek zachować co najmniej 5% powierzchni swego lasu aby zabezpieczyć jego bogactwo przyrodnicze. (6.4.3)

A więc podobnie jak w Szwecji. 

I podobnie jak w Szwecji musi pozostawić na powierzchni zrębowej co najmniej 10 drzew, tych tzw. Naturvårsträd o pierśnicy co najmniej 20 cm w południowej Finlandii i co najmniej 10 cm w północnej Finlandii. (6.3.2.1)

https://fi.fsc.org/download-box.209.htm

Certyfikaty FSC dopasowane są do specyfiki każdego kraju i w Polsce jest ona stosunkowo łatwa do przyswojenia przez FSC International z uwagi na dominację dużego właściciela, Skarbu Państwa, reprezentowanego przez Lasy Państwowe. 

W Skandynawii natomiast przeważają lasy prywatne i szczególnie wśród indywidualnych prywatnych właścicieli leśnych (privata enskilda ägare) certyfikat FSC nie ma najlepszej marki z uwagi na biotopy kluczowe. 

Jeżeli założymy że biogrupy o które pyta czytelnik nazywają się tutaj Naturvärdesträd albo Livsløpstrær,  to są to powierzchnie zajmujące około 2-3 arów na 1 ha zrębu a niezależnie od tego właściciel lasu musi zachować co najmniej 5%, a w Norwegii 10% powierzchni referencyjnych w swoim lesie. 

Podsumowując wpływ certyfikatu FSC na ochronę przyrody: w Polsce nie mamy dolnej granicy ekosystemów referencyjnych ale mamy 5% pozostawionych powierzchni zrębowych w postaci biogrup starego lasu. 

W Skandynawii mamy dolne granice ekosystemów referencyjnych w postaci 5% (Szwecja, Finlandia) lub 10% (Norwegia) ale nie ma tutaj biogrup, natomiast są pozostawiane stare, wartościowe przyrodniczo, drzewa. 

Wywalane przez najbliższy huragan, nawiasem mówiąc, ale nie tracące przez to swoich wartości. 

Ja myślę że podobnie jest w każdym kraju europejskim czy na świecie posiadającym certyfikat FSC. A w każdym razie powinno być. 

Krótka statystyka FSC jest zresztą dosyć imponująca: 

200,352,790 certified hectares

39,760 CoC certificates

1,657 FM/CoC certificates

1,127 international members 

90 countries

25 years of existence

Ale czy posiadanie certyfikatu jest opłacalne dla właściciela lasu? Pisaliśmy o tym w dosyć wątpiącym tonie w https://www.forest-monitor.com/pl/certyfikaty-fsc-i-pefc-oraz-ich-oplacalnosc-1/

Zdjęcie: Metsäkeskus