Las wielofunkcyjny vs. jednofunkcyjny

Już jako student SGGW w Polsce studiowałem leśnictwo wielofunkcyjne, i myślę, że warto się tutaj zastanowić czy istnieje w ogóle leśnictwo jednofunkcyjne? Czy mamy taki las, który dostarcza jeden produkt/usługę? Odpowiedź brzmi NIE! Nawet jeżeli mamy las typowo produkcyjny/plantację (A) to wiemy, że pełni on również inne funkcje czy tego chcemy czy nie. Można powiedzieć, że las może pełnić funkcje:

• powszechne, uniwersalne (np. usuwanie CO₂ z powietrza, oddziaływanie uzdrowiskowo-klimatyczne, ochrona gleby, wody itd. i robi to czy nam się to podoba lub nie, w mniejszym bądź większym stopniu ale to robi bez żadnego naszego działania),
• idiosynkratyczne czyli właściwe tylko danemu lasowi ze względu na jego lokalizację, przeszłość historyczną, występującą florę (wliczając gatunki samych drzew) i faunę, siedlisko. To te czynniki, wraz z warunkami klimatycznymi a także z popytem właściciela lasu i innych interesariuszy na dostarczenie usług ekosystemowych warunkują sposób zarządzania danym lasem, moim zdaniem (rysunek poniżej).

I teraz clue całej tej sprawy. Uważam, że najbardziej optymalnym jest posiadanie takich jednofunkcyjnych lasów lub dokładniej mówiąc lasów z jedną nadrzędną funkcją wiodącą lub lasów dostarczających pożądany produkt lub usługę (każdy typ na rysunku powyżej, albo lewa strona rysunku poniżej), ale stanowiących lasy wielofunkcyjne na poziomie krajobrazu/większego regionu.

Uzasadnienie

Po pierwsze powinienem uzasadnić dlaczego uważam, że w Polsce mamy sytuację z powyższego rysunku znajdującą się po prawej stronie, czyli, że każdy las w Polsce ma spełniać wszystkie możliwe funkcje – ma być wielofunkcyjny. Wiadomo, że lasy w Polsce możemy podzielić na produkcyjne czy parki narodowe czy rezerwaty, które wpisałyby się w rysunek o dywersyfikacji na poziomie regionu. Nie o tym tutaj mowa. Mowa jest o lasach produkcyjnych, które według modelu zarządzania Lasów Państwowych mają dostarczać wszystkich powyższych funkcji i taki jest lobbowany model lasu wielofunkcyjnego w Polsce. Kiedy ja mówię o lesie produkcyjnym mam na myśli las produkcyjny (wręcz plantacyjny), maksymalizujący rentę gruntową, las w którym dopuszcza się nawożenie (choćby i z helikoptera), las w którym wiek rębności jest dużo niższy niż w LP, las w którym sadzi się dużo mniej niż w LP itd.

>>CZYTAJCIE RÓWNIEŻ: Skogsstyrelsens raport – 88 sposobów na poprawę o 20% wydajności produkcyjnej lasów w Szwecji. 

Czy taki las produkcyjny mamy w Polsce?

Nie! Mamy las produkcyjny, ale na początku mamy założenie, że sadzenie ma naśladować naturę i dlatego sadzimy nawet 10 tysięcy sadzonek na hektar, ma on dostarczać dużo m3 i wiek rębności jest 100-120 lat. W takim modelu oczywiście nie mówi się, że wyprodukowanie tych “dużo m3” kosztowało więcej niż przychody z ich sprzedaży. Taki las nic nie maksymalizuje, albo maksymalizuje wszystko co się tylko da czyli w rzeczy samej NIC.

Czy możemy menadżera ocenić wg. jakichś kryteriów czy za jego zarządu las dostarczył spodziewaną liczbę metrów sześciennych drewna, czy koszty były minimalizowane a przychody maksymalizowane?

NIE. Zawsze leśnik Lasów Państwowych nam wtedy powie, że las odgrywa jeszcze inne funkcje a nie tylko produkcyjne i wymieni wtedy CO2, wodę, bioróżnorodność itd. Pomijam fakt, że często w takim lesie produkcyjnym nawet nie możemy prześledzić kosztów od posadzenia 1 hektara lasu aż do ostatecznego ścięcia na skutek zmiany wydzieleń, czasami i całych granic nadleśnictw itd. Moim zdaniem jest to błąd.

>>CZYTAJCIE RÓWNIEŻ: Czy BULiGL powinno znajdować się w strukturze samofinansujących LP?

Z drugiej strony mamy lasy cenne przyrodniczo, typu Puszcza Białowieska, gdzie też nie mamy jasnego wyłączenia z produkcji (oprócz Parku Narodowego) i gdzie dopuszcza się pozyskanie. Gdy leśnika LP zapytamy dlaczego, to powie, że las spełnia również funkcje społeczne i produkcyjne i drewno na opał, które ludzie z pobliskich wsi muszą mieć. Podsumowując, nie mamy w Polsce jasnych kryteriów optymalizacji/maksymalizacji dla każdego rodzaju lasu. Nie mamy lasów “JEDNOFUNKCYJNYCH – WYSPECJALIZOWANYCH!” Mamy lasy wielofunkcyjne na poziomie każdego drzewostanu (rysunek z prawej). I taką tezę wygłasza i broni również pan dr. inż. Tadeusz Zachara z IBL w artykule w Lesie Polskim (19/2017), chyba ostatnie zdanie najbardziej dobitnie to podkreśla:

“Perspektywa „specjalizacji” wydaje się kusząca ze względu na różnorodne oczekiwania poszczególnych interesariuszy, z których każdy ma inne oczekiwania wobec lasów. Ścisły podział mógłby, owszem, oferować przemysłowi drzewnemu wzrost dostaw drewna plantacji o krótkiej kolei rębu i uproszczonym sposobie zagospodarowania, natomiast organizacje miłośników dzikiej przyrody otrzymałyby „prezent” w postaci zwiększonej puli rezerwatów i innych obszarów wyłączonych z użytkowania. Na pozór wydaje się to logiczne, gdyż wygasza różne permanentne konflikty, lecz jest to działanie na krótką metę i w dłuższej perspektywie rodzi bardzo poważne konsekwencje. Konieczność utrzymywania niedochodowych lasów „pozostawionych naturze” w moim najgłębszym przekonaniu skutkowałaby w praktyce tendencją do powiększania areału plantacji i dalszego upraszczania metod ich zagospodarowania. Miałoby to negatywny wpływ na ich stabilność, co, jak uczy doświadczenie, dotyczy również pozostawionych samym sobie (i miłośnikom natury) lasów „naturalnych”. Z pewnością powróciłyby też pomysły prywatyzacji części lasów traktowanych jako plantacje. Nie oznacza to oczywiście, że każdy las w równym stopniu może wypełniać wszystkie funkcje. Niektóre z nich wybijają się na czoło jako dominujące. Odbiciem tego jest występujący od dawna w naszym gospodarstwie leśnym podział na lasy ochronne (kilku różnych różnych kategorii) oraz lasy gospodarcze. Jednak większość lasów ochronnych, jak wiadomo, wymaga zabiegów pielęgnacyjnych i choćby z tej racji pełni również w pewnym zakresie funkcję produkcyjną. I odwrotnie – lasy gospodarcze o wysokiej produkcyjności przy prawidłowym zagospodarowaniu pełnią funkcje wodochronne, glebochronne i łagodzące klimat. Zaniechanie działań gospodarczych może te funkcje wręcz upośledzać, prowadząc do destabilizacji ekosystemów. Nie neguje to sensu istnienia rezerwatów ścisłych jako poligonów nauki, zwłaszcza na terenie parków narodowych, jak i (na przeciwległym krańcu) plantacji drzew szybkorosnących jako dodatkowego źródła surowca. Zdecydowaną większość powierzchni leśnej należy jednak zagospodarować tak, aby zapewnić spełnianie przez nią funkcji ekologicznych, produkcyjnych i społecznych, a wielofunkcyjność naszych lasów powinna pozostać zasadniczym paradygmatem w polityce leśnej państwa.“

Oczywiście nie zgadzam się z tymi tezami. Krótko adresując obawy Pana dr. inż. Tadeusza Zachary. Nie widzę problemu w zwiększaniu areału lasów wyłączonych z produkcji na korzyść zwiększania powierzchni lasów plantacyjnych, zwiększania ich użytkowania i upraszczania metod zagospodarowania. Czy będą to lasy bardziej podatne na czynniki biotyczne i abiotyczne? Oczywiście, ale wraz z zwiększonym ryzykiem przychodzą zwiększone zwroty z inwestycji i na tym to polega. Zresztą nawet las bardzo produkcyjny ścinany w wieku lat 50-60 jest prawdopodobnie bardziej odporny na czynniki biotyczne/abiotyczne (oczywiście do pewnego stopnia) niż las “wielofukcyjny” typ LP pozyskiwany w wieku 120 lat. Prawda? Musimy oczywiście zachować tutaj umiar, bo wiemy, że np. huraganu stulecia nie przetrzyma nawet najbardziej odporny las. Inna uwaga, popatrzmy jeszcze raz na pierwszy rysunek z różnym rodzajami lasów. Gdybyście mieli zainwestować spory kapitał to poszlibyście tylko w jeden typ lasu, czy może byście dywersyfikowali swój portfel i chcieli mieć kilka różnych rodzajów lasów charakteryzujących się różnymi stopami zwrotu, ale i różną podatnością na czynniki biotyczne/abiotyczne?

>>CZYTAJCIE RÓWNIEŻ: Kornik białowieski zniszczył Lasom Państwowym reputację. Co zrobi ten niemiecki? O cenach drewna, huraganie stulecia i blitzkrigu.

Zwiększanie pozyskania i przychodów dla LP z lasów produkcyjnych, pomaga zwiększać areał lasów bez pozyskiwania. Czy ma to być 15-20% o których mówią przyrodnicy, tego nie wiem, i na pewno więcej badań jest potrzebnych na ten temat, wliczając solidną inwentaryzację lasów, siedlisk, gatunków cennych przyrodniczo itd. Dalej “Z pewnością powróciłyby też pomysły prywatyzacji części lasów traktowanych jako plantacje” – ok, co w tym złego? Jeżeli LP nie potrafią zarządzać intensywnie lasami to dlaczego ma tego nie robić prywatna firma lub prywatny właściciel?

>>CZYTAJCIE RÓWNIEŻ: Trwała, Zrównoważona, Wielofunkcyjna gospodarka leśna weszła na salony.

Nie mówiąc tu o tym, że najpierw powinniśmy mówić o powrocie pomysłów “reprywatyzacyjnych” a nie prywatyzacyjnych: Lasy państwowe w krajach postkomunistycznych zrodziły się z krzywdy i cierpienia zwykłych ludzi.

Dlaczego specjalizacja?

Tutaj krótko. Tak jak w przypadku ludzi, tak w przypadku całych lasów możemy mówić o teorii przewagi absolutnej, której autorem był Adam Smith (renty gruntowej również).

“Smith zauważył, iż wydajność pracy robotników związana jest z ich specjalizacją i podziałem pracy. Na tej podstawie wysnuł wniosek, że specjalizacja w ramach gospodarki pozwala na zwiększenie ilości wytwarzanych dóbr.”

Dokładnie tak samo jest z leśnictwem i lasami. Wydajność lasów związana jest ściśle z ich specjalizacją i podziałem na lasy jednofunkcyjne-wyspecjalizowane. Żaden inny las nie da nam lepszego zwrotu kapitału niż las, który maksymalizuje rentę gruntową. Żaden inny las nie dostarczy nam równoznacznej ilości związanego CO2 i drewna niż las, który maksymalizuje na raz te dwa strumienie przychodów (np. lasy nastawione na sprzedaż i drewna i CO2 w Kalifornii, USA. Nie mówię tu o polskich zbuczałych “gospodarstwach węglowych”). Żaden las nie dostarczy nam więcej przychodów niż las, który specjalizuje się w tego rodzaju zarządzaniu. Tak samo jest z bioróżnorodnością, stabilnością ekosystemów itd. Mam nadzieję, że jest to zrozumiałe. Problemem oczywiście jest poznanie funkcji czyli w jaki sposób zmienia się bioróżnorodność, stabilność, produkcyjność czy wartości turystyczne wraz z wiekiem lasu, i dlatego też ekonomiści powinni bardzo blisko współpracować z biologami, botanikami, zoologami, ekologami itd.

Czy teoria przewagi absolutnej nie była studiowana w leśnictwie?

W Polsce raczej wątpie, ale na świecie jak najbardziej. Polecam taki artykuł np.  Jeffrey R. Vincent i Clark S. Binkley. Efficient Multiple-Use Forestry May Require Land-Use Specialization. Land Economics Vol. 69, No. 4 (Nov., 1993), pp. 370-376. 

Streszczenie tego artykułu brzmi:

“Biorąc pod uwagę skalę krajobrazu, ekonomicznie efektywne wielofunkcyjne użytkowanie lasami może wymagać dokonania specjalizacji użytkowania poszczególnych gruntów.

Jeśli zarządcy usiłują zaspokoić uzasadnione potrzeby społeczeństwa poprzez zarządzanie wszystkimi gruntami dla wszystkich produktów, zarówno produkty drzewne jak i niedrzewne, to może się okazać, że zostaną one niewłaściwie dostarczone, a nakłady związane z zarządzaniem mogą być nieefektywnie wykorzystane. Wyniki te są sprzeczne z niektórymi zaleceniami zwanymi „nowym leśnictwem”.“

Inny artykuł poruszający tę samą kwestię to Edwards D. in inni (2013). Land‐sharing versus land‐sparing logging: reconciling timber extraction with biodiversity conservation. Global Change Biology. Volume20, Issue1,January 2014, Pages 183-191. 

Ten artykuł dotyczy degradacji lasów tropikalnych na Borneo, gdzie naukowcy ocenili dwie strategie land sharing (las wielofunkcyjny) oraz land sparing (lasy wyspecjalizowane) i ocenili wpływ tych strategii na liczebność i bogactwo gatunków ptaków, chrząszczy i mrówek. Okazało się, że strategia lasów wyspecjalizowanych przyniosła lepsze rezultaty bez względu na wielkość skali pobierania prób. Stwierdzono, że

“Dla każdej grupy taksonomicznej, pozyskanie drewna w lasach wyspecjalizowanych (maxymalizacja produkcji) przyniosło najbardziej obiecującą strategię dla maksymalizacja wartości biologicznej płynącej z czynności pozyskaniowych”. 

Polecam również doczytanie nt. teorii przewagi absolutnej w odniesieniu do gospodarki międzynarodowej.

Jak wytworzyć wyspecjalizowane lasy?

A bo… przyjadą Niemcy, Szwedzi i Rosjanie i nam całą Polskę wykupią

Moje odpowiedzi dla Pana Alberta na niebiesko poniżej

15% lasów wyłączonych z produkcji?

Uważam, że na tę chwilę wyłączenie 15% lasów wyłączonych z produkcji o którym mówią przyrodnicy w Polsce jest bezzasadne i niepoparty żadnymi badaniami naukowymi, zwłaszcza dotyczącymi wpływu takich wyłączeń na cały łańcuch dostaw w sektorze leśno-drzewnym lub na ilość wiązania CO2 w produktach drzewnych w całej gospodarce. Ta liczba jest tak samo dokładnie estymowana jak liczby w publikacji Pana dr. inż. Wojciecha Szewczyka: Ekonomiczne i energetyczne skutki występowania huby sosny w drzewostanach północno-zachodniej Polski. Nie będę tutaj się rozwodził nad tą publikacją, odsyłam do ogólnych komentarzy Pani profesor Marii Rudawskiej. (gdyby ta praca trafiła na moje biurko, to myślę, że moje komentarze byłby dłuższe niż…sama publikacja). Pointa jest taka, że te liczby są tak wiarygodne jak i te 15% podnoszone przez miłośników przyrody.

Niemniej jednak nie oznacza to, że to takiego stanu rzeczy nie możemy dążyć w długim horyzoncie czasowym (nie krótkim). Ale oczywiście jest jedno ale… przyrodnicy muszą zaakceptować, że wyłączanie niektórych lasów z produkcji musi przyczynić się do intensyfikacji produkcji w lasach produkcyjnych/plantacyjnych, co może przyczynić się na zwiększone przychody i Lasów Państwowych ale i prywatnych właścicieli lasów.

>> CZYTAJCIE RÓWNIEŻ: Czy Lasy Państwowe marnują kapitał Polaków? lub Inne użytkowanie lasu dałoby większe wartości dla społeczeństwa.

Pytanie również pozostaje Jakie użytkowanie lasu zaakceptuje polskie społeczeństwo?

W życiu nie ma darmowych obiadów… i dlatego idea Wolnego Lasu mi się podoba, bo przyrodnicy obalili pewien mit panujący w Lasach Państwowych, że “chcą czegoś ale nie dają nic w zamian”.

>> CZYTAJCIE RÓWNIEŻ: W leśnictwie nie ma miejsca na darmowe obiady- wywiad z Bob’em Izlarem

Czy przyrodnicy są w stanie zaakceptować taki stan rzeczy? Zwłaszcza w sytuacji kiedy nie są zbyt przychylni prywatnej własności leśnej przejawiającej się np. negacją reprywatyzacji lasów w Polsce ich prawowitym właścicielom lub np. prawu że to właściciel na swojej działce może sam zdecydować o tym czy zetnie czy nie swoje drzewo (nie pomnik przyrody oczywiście).

Uważam, że jak najbardziej tak i w praktyce taki proces miał miejsce np. w południowo-wschodnich USA, kiedy ludzie inwestowali swoje pieniądze na emeryturę w zalesienia, zachęcani dopłatami rządowymi. Niestety jak pisał Wall Street Journal ich plan nie wypalił bo…dużo osób tak zrobiło na skutek dopłat, dużo powierzchni zostało zalesionych (dobrze) ale przyszła nadpodaż surowca i rynek surowca drzewnego załamał się dla sprzedających drewno (ceny poleciały na łeb na szyję) i marzenia o emeryturze na Hawajach prysły 🙂 Dlatego jestem wrogiem rządowych dopłat, gdyż one nie rozwiązują problemu, przesuwają go tylko w czasie a rynek i tak później wyrównuje każdą rządową interwencję. Dopłaty może i pomagają w krótkim terminie, ale rynek i tak osiąga swoją równowagę w długim terminie, najczęściej długo po czasie kiedy ci którzy wprowadzili dopłaty już nie są przy władzy.