Wypalanie lasu na 100-lecie Finlandii.

Wypalanie lasu na stulecie Finlandii jest jednym z licznych wydarzeń przygotowywanych na obchody 100-lecia niepodległości Finlandii, rozpoczynających się 6 grudnia 2017.

Svedjebränning to nazwa fińsko-szwedzkiej metody uprawiania gruntów poprzez wypalenie ale i zachowanie lasów. To zachowanie, niekiedy symboliczne, jest istotne przy jej omawianiu.
Można taką metodę nazwać również metodą użytkowania lasu, wysoce co prawda nieekonomiczną, ale w pewnym stopniu ekologiczną.

Trochę historii.

W Szwecji została ona na dużą skalę wprowadzona w wieku XVI i XVII przez właśnie Finów pochodzących ze wschodniej części dzisiejszej Finlandii. Finlandia należała do roku 1809 do Szwecji a potem do 1917 do Rosji. Wieki XVI i XVII były dla Finów wyjątkowo uciążliwe ze względu na udział Szwecji w wojnach przeciw Polsce i Rosji jak i w Wojnie 30-letniej. Były to też lata kształtowania się silnej władzy królewskiej, zapoczątkowanej przez ród Wazów w roku 1523. Tereny leśne Szwecji środkowej i północnej jak i środkowo-północnej Finlandii były użytkowane właśnie w ten svedjebränning sposób. Celem było zapewnienie gruntów rolnych i wypasowych dla rosnącej ludności jak i drewna oraz węgla drzewnego dla hut żelaza. Tak było właśnie w Szwecji środkowej i Finowie, specjaliści od takiego rodzaju gospodarki nazywani byli tam svedje Finami.

Fińscy chłopi.

Fińscy chłopi stworzyli ciekawy rozdział we wspólnej historii polsko-szwedzkiej. Jak pamiętamy był Zygmunt Waza przez krótki okres (1592-1597) królem Polski i Szwecji i przegrał walkę o tron szwedzki z późniejszym Karolem IX, swoim wujkiem i ostatnim synem założyciela dynastii Wazów, Gustawa Wazy.
W tej dynastycznej wojnie, która zapoczątkowała ponadwiekowy konflikt polsko-szwedzki, przedstawiciel Karola IX na tereny dzisiejszej Finlandii, Clas Fleming, wziął stronę Zygmunta. I właśnie fińscy chłopi zapłacili za to największą cenę, cenę krwi, bo stali się pionkiem w grze pomiędzy Karolem IX a Clas Fleming. Niezadowolenie z coraz gorszych warunków życia fińskich chłopów (nigdy nie byli pańszczyźniani) wywołało ich bunt w latach 1596-97. Bunt został krwawo stłumiony przez Fleminga, bunt w którym chłopi mieli obiecaną pomoc od Karola IX ale nigdy nie urzeczywistnioną.

Svedjebränning

Svedjebränning to jedna z licznych odmian gospodarki zwanej po polsku żarową a po angielsku bardziej obrazowo Slash-and-burn. Te ostatnie slash-and-burn przeżywaliśmy my wszyscy w ubiegłym roku w lasach Indonezji, na Borneo i Sumatrze.

W Szwecji i w Finlandii lasy były wpierw wycinane i drewno używano przede wszystkim do produkcji węgla drzewnego. W dalszej kolejności spalano odpady zrębowe razem z torfem i rozrzucano popiół po powierzchni zrębu. Następnym krokiem było prymitywne przygotowywanie gleby (wczesne pługi i brony) do upraw. Zaczynano na ogół od zasiania żyta z dodatkiem nasion trawy i teren używano później jako pastwiska.
Wadą było szybkie wyczerpanie mineralne gleby na takim pastwisku co z kolei powodowało przeprowadzkę ludzi na teren sąsiedni. I sąsiedni. Wyliczono że z takim systemem rolno-leśnym mógł 1 km2 czyli 100 ha wyżywić maksymalnie 10 ludzi.
Regułą był powrót tych ludzi na teren poprzednio wypalony po najwcześniej 25 latach i najczęściej był to “las” składający się ze zwykłych krzaków.

100-lecie ostatniego svedjebränning.

Svedjebränning był wtedy jak i dziś gospodarczym dewastowaniem lasu i ustał automatycznie w czasach gdy wartość drewna jako surowca zaczęła wzrastać. To dla Szwecji oznaczało połowę XIX wieku a dla Finlandii, wtedy rosyjskiej, kilkadziesiąt lat później.
Na początku XX wieku, w roku 1917, funkcjonowała tzw. Heikinheimos svedja (od nazwiska właściciela), w gminie Padasjoki, w południowo-środkowej Finlandii. W jej pobliżu zorganizowane będzie teraz, w ramach obchodzenia 100-lecia niepodległości Finlandii, uroczyste svedjebränning.

Svedjebränning w Metsähallitus.

Organizowane jest ono przez fińskie Metsähallitus (w pewnym sensie odpowiednik Lasów Państwowych) i Instytut Rezerw Naturalnych Luke oraz fińskie Towarzystwo Historii Lasu.
Czysto praktycznie wytnie się las na powierzchni około 1 ha, w październiku i listopadzie 2017, drzewa wartościowe przeznaczy się na odpowiedni surowiec a resztę spali.
Technika takiego spalania jest interesująca, jest to tzw. wypalanie, svedjebränning, typu lasów iglastych (barrskogssvedja). Drzewa będą ścięte piłami w jednym kierunku ale czy piłami ręcznymi tego nie znalazłem w opisie. Potem wszystkie dłużyce o średnicy ponad 15 cm weźmie się do współczesnego użytkowania a te cieńsze, razem z gałęziami, będą spalone.
Planowana jest impreza typu święta ludowego, z występami artystów, chórów śpiewaczych, odczytami, filmami no i zabawami.

Teren takiego wypalania (svedja) należy dzisiaj do Metsähallitus, ale w roku 1917 należał do gospodarstwa Heikinheimo. Wtedy właściciel zasiał żyto z dodatkiem nasion maku. Dzisiaj rośnie tam dorosły las sosnowy, w którym Luke przeprowadza badania od 70 lat.

Kiedy w Lasach Państwowych?

Już pisałem o różnych inicjatywach Finów na ich obchody 100-lecia i ta jest rzeczywiście interesująca. W Polsce też nie brakowało podobnych i oryginalnych metod gospodarki rolno-leśnej, choćby cerchlenie, może więc Lasy Państwowe wypalą jakąś polanę na 100-lecie odzyskania polskiej niepodległości?
Nawet jak metoda nie jest opisana w Zasadach Hodowli Lasu polskiego leśnika?

Zdjęcie tytułowe autorstwa Wikipedia