Wylesianie na kuli ziemskiej- Część druga. 

Wylesianie jako proces  leśno-historyczny. 

(Ciąg dalszy artykułu prof. Reidara Perssona, https://www.skogen.se/sites/skogen.se/files/files/articles/reidar_-_epos_1.pdf)

Proces wylesiania zatrzymał się w krajach rozwiniętych już w wieku XIX i XX. 

W ostatnich dziesięcioleciach dzieje się to również w krajach rozwijających się, zarówno dzisiejszych jak i dawnych. Tutaj można wymienić Południową Koreę, Wietnam, Indie, Chiny, Chile, Kuba i Kostaryka, gdzie te zmiany zachodziły już od dosyć dawna. 

Dzisiaj, od kilkunastu lat dołączyły takie kraje jak Filipiny, Tajlandia, Laos.  

Dlaczego zachodziły i zachodzą  podobne pozytywne zmiany? 

Jedną z przyczyn było rozpoczęcie dużych programów zalesieniowych, programów często udanych i których efekty są już widoczne. 

Kraje, w których powiódł się proces zatrzymania wylesień  uważały i uważają dalej że znajdują się w sytuacji kryzysowej i usiłowały czy usiłują ten kryzys zwalczyć. 

Istnieje też w takich krajach silna wola aby coś zrobić, a więc wiele z rządów tych krajów można nazwać rządami silnymi. 

Wietnam, Południowa Korea czy Japonia, gdzie zaszły duże zmiany są krajami konfucjańskimi. 

W pewnych krajach znikły pobudki do terenowego rozszerzania produkcji rolnej. 

Istnieją też silne krajowe organizacje ochrony środowiska wpływające na ochronę lasów jak i w pewnych krajach zmniejsza się nacisk na własny las poprzez wzrost importu surowca drzewnego. 

Rozwój ekonomiczny kraju jest często przyczyną pozytywną, poprzez uwidacznianie parametrów  rozwoju i poprzez to dając możliwość zmian negatywnych czynników. W pewnych krajach jak np. Laos rozwój ekonomiczny spowodował wyludnianie wsi i przenoszenie się ludzi do miast. To przyczyniło się do powrotu lasu na dawne tereny rolne. 

W tym samym kraju ubodzy chłopi porzucają swoje poletka i zaczynają pracować w kooperatywach rolnych, na ogół korzystających z funduszy chińskich. 

Czy na dłuższą metę będzie to korzystne dla lasów,  zobaczymy. 

Często mamy do czynienia z krajami relatywnie rozwiniętymi i takie kraje jak Indie, Wietnam czy Kuba mają co prawda niski dochód narodowy per capita ale dobrze rozwiniętą administrację i metody zarządzania. 

Proces opisany powyżej można przedstawić w postaci wykresu tzw. Linii zmian, Transitionslinjen. 

Faza 1 – Powolne wylesianie wynikające z niskiego zaludnienia, aktualnie np. w Gabonie czy Francuskiej Gujanie

Faza 2 – Wzrastające/szybkie wylesianie wynikające często ze wzrostu zaludnienia i powstania przemysłu, aktualnie np. w Indonezji, Nigerii czy w Mjanma (Birma). 

Faza 3 – Powstanie oporu i sił przeciwnych wylesianiu, co powoduje jego zmniejszenie, aktualnie w Tajlandii czy Laosie

Faza 4 – Powierzchnia lasów zaczyna wzrastać, przykładem jest Wietnam czy Chiny

Faza 5 – Utworzenie się pewnego rodzaju równowagi, przykładem jest Szwecja

Zdjęcie z tekstu prof. Reidara Perssona

(Objaśnienia słowne: skog – las; tid- czas; urskog – las pierwotny; plantering – zasadzenia; skött skog – las gospodarczy, użytkowany;

Sformułowano pewne teorie naukowe usiłujące wyjaśnić tą linię. 

1.- Teoria braku lasów. 

Kraj zaczyna przeżywać problemy środowiskowe i surowcowe typu np. brak opału co wpływa na decyzje polityczno-gospodarcze zmniejszające wylesiania i budujące  na nowo zasoby leśne. 

2.- Teoria rozwoju ekonomicznego. 

Rozwój ekonomiczna powoduje przemieszczanie się ludności ze wsi do miast co wpływa na intensyfikację rolnictwa i pozostawianie słabych urodzajne ziem dla lasu. W czasach globalizacji eksport i import żywności prowadzi też do szybkich zmian w strukturze użytkowania gruntów. 

3.- Teoria gospodarki leśnej w małej skali. 

Przykładem jest Wietnam gdzie popyt na opał wywołał zmiany uprawy gruntów. Drobni chłopi zaczęli uprawiać las (albo plantacje leśne) na swoich ziemiach produkując opał w dużej skali. To pociąga za sobą często ochronę przez chłopów istniejących już lasów. 

4.- Teoria polityki państwowej silnie przeciwdziałającej wylesianiom. 

Powyższe teorie, najczęściej przenikające się wzajemnie, nie tłumaczą wszystkiego. 

Istnieją inne przyczyny pomagające zrozumieć zjawisko wylesiań na naszej Ziemi a następnie jego powstrzymania oraz odwrócenia linii spadkowej. 

– Najczęściej muszą zaistnieć dobrze rozwinięte warunki takie jak np. istniejące prawa do użytkowania ziemi przez ich chłopów czy dobrze funkcjonująca miejscowa administracja 

– Pozytywny rozwój ekonomiczny typu „take off” (start, oderwanie się od ziemi)

– Świadomość kryzysu

– Silne państwo

– Rynek dla przemysłu leśnego

– Silna wola polityczna

– Silne osobowości

– Aktywne organizacje typu NGO

– Właściwe analizy problemu (np. nie zwalające winy na tylko gospodarkę żarową lub mniejszości narodowe)

– Współdziałanie ludności miejscowej 

Ale w pewnych krajach, w których wylesianie faktycznie zmniejszyło się, brakowało czy brakuje dalej demokracji, współdziałania ludności czy rynku dla produktów leśnych, często mamy też do czynienia z dużą korupcją. Np. w Laosie brakuje większości wymienionych warunków a jednak wylesianie zmniejsza się, chociaż co prawda nie w tym „dobrym” lesie. 

Aktywny rząd może więc zdziałać więcej albo przyspieszyć proces zatrzymywania wylesień w porównaniu do rozwoju  ekonomicznego kraju. 

Są również kraje takie jak np. Haiti gdzie nie widać żadnego oporu oraz sił przeciwnych i wylesianie jak i brak rozwoju postępuje dalej. 

Innym pytaniem do dyskusji jest pytanie co w zasadzie oznacza  rozwój ekonomiczny.

Jeżeli spojrzymy na 60 krajów z produktem krajowym brutto PKB/per capita ponad 15.000 US$ to widzimy że zachodzi proces wylesiania w ośmiu krajach ( Gwinea Równikowa, Korea Południowa, Portugalia, Botswana i cztery kraje w Ameryce Południowej). Wytłumaczenie tych wyjątków nie jest trudne. 

W 44 krajach poniżej PKB/per capita poniżej 5.000 US$ powierzchnia leśna wzrasta w ośmiu krajach (w tym w siedmiu w Afryce). 

Tutaj również można wytłumaczyć te wyjątki. 

Końcowym wnioskiem może więc być ten że wzrost w PKB/ per capita prowadzi na dłuższą metę do zmniejszania wylesień. 

Nie jest to jednak żadna absolutna prawda i we wczesnej fazie rozwój ekonomiczny może przynieść wzrost wylesiania. Zmniejszanie wylesiań w kilku krajach ubogich wynika czasem ze zwykłego przypadku czy jak np. w Rwandzie z silnej politycznej woli. 

Jest to druga część artykułu prof. Reidara Perssona

Zdjęcie: natursidan, przedstawia wylesianie pod palmę olejową w Indonezji