Kiedy po raz pierwszy przeczytałem w internecie o tym, że Sejm uchwalił nowelizację ustawy o ochronie przyrody i ustawie o lasach, która wprowadza zniesienie ograniczenia właściciela nieruchomości prywatnej w usuwaniu drzew i krzewów rosnących na jego działce, powiedziałem “Nareszcie!”. Myślałem, że wszyscy będą zadowoleni z tak pozornie małej, ale idącej w dobrym kierunku zmiany. A tu jednak nie! 

Ściąć i pozbyć się problemu, czy zostawić i walczyć z biurokratami?

W króciutkiej notce na facebooku, zażartowałem, że Minister Środowiska musi chyba czytać Monitora Leśnego, a zwłaszcza musiał przeczytać artykuł o fikcyjnym właścicielu lasu w Polsce. Artykuł poruszał rzeczywistą moc właściciela lasu, w jego panowaniu nad swoją leśną inwestycją. Inwestycje leśne w Polsce nie istnieją, i jeszcze długo nie będą, jeżeli przepisy pozostaną takie jak są w chwili obecnej.

Dlatego kiedy przeczytałem o tym, że właściciel nieruchomości będzie mógł wyciąć sobie drzewo kiedy zechce, bardzo się ucieszyłem. Zaraz oczywiście przyszło rozczarowanie, kiedy doczytałem, że tylko obwody drzew zostaną podwyższone. No, ale dobre i to. Pomyślałem wówczas, że i tak większa grupa ludzi złapie się w nowo stworzonych widełkach dla obwodów ich drzew i będą mogli śmiało zarządzić swoją nieruchomością. Pomyślałem również o tych biednych drzewach, przed wziętymi z “sufitu” obwodami drzew. No bo co właściciel działki robił, kiedy drzewko dochodziło do ustawowych rozmiarów. Wycinał, aby nie mieć żadnych biurokratycznych problemów. Teraz przynajmniej te drzewka będą mogły pożyć sobie trochę dłużej, ale dalej do określonego obwodu.

Dalej uważam, że te kosmetyczne zmiany są bardzo charakterystyczne dla starego systemu, czyli kontoli Państwa nad obywatelem. Innymi słowy, to Państwo ma kontrolować i mówić “głupim” właścicielom lasów i drzew, kiedy i czy w ogóle można je ściąć na ich własnych podwórkach. Smutne to, ale niestety prawdziwe. A chyba to nie tak powinno wyglądać, prawda? Bo to nie Państwo żyje na codzień obok tych drzew i krzewów. I już na pewno nie Państwo powinno o tym decydować, i karać.

Fatality na lasach prywatnych w Polsce

Karanie właścicieli nieruchomości za posiadanie drzew, czyli pisanie litanii przepisów, do niczego nie prowadzi. Zniechęca tylko ludzi, przed posiadaniem drzew na własnych działkach. Innymi słowy, prawo działa tutaj kompletnie odwrotnie do zamierzeń. To prawda, pod groźbą kar finansowych, chroni te drzewa, na które właściciele mieli chrapke. Jednakże, moim zdaniem, zniechęca wielu (a ta liczaba jest zapewne większa) do posiadania jakiegokolwiek drzewa na własnej posesji, właśnie ze względu na rygorystyczne prawo, wpychające się swoimi buciorami w życie prywatne człowieka, który na swój sposób chce kształtować otoczenie swojego gniazda.

Uważam, że prawo własności nie powinno być niczym ograniczone, za wyjątkiem prawa własności sąsiada.

Także, można by wiele powiedzieć o naszym prawie, jednakże tę akurat zmianę płynącą z Ministerstwa Środowiska, traktowałem jako idącą w dobrym kierunku.

Życzliwi przeciwnicy

A tu nagle, następnego dnia czytam, na fejsbookowym profilu Pana Krzysztofa Hermana (jego wpis tutaj) (przewodniczącego Fundacji Na Rzecz Wspólnot Lokalnych “Na miejscu”, a także doktora w Katedrze Sztuki Krajobrazu SGGW) o apelu środowiska naukowców zajmujących się ochroną przyrody/krajobrazu do Senatorów. Pan Herman pisze tak:

“Dziś do 21 zbieramy podpisy. Podpisy zbiera Anna Fogel (autorka tekstu- prawnik). Wysyłajcie jej maila na adres xxx z podaniem imienia nazwiska, tytułu lub stopnia naukowego i afiliacji. Pani Anna zamyka listę o 21 wtedy skompiluję listę (w porządku alfabetycznym)”

A tutaj już sama treść listu, napisana tak jak wspomniano, przez Panią Fogel:

Szanowni Państwo Senatorowie

Do Senatu skierowana została ustawa o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz ustawy o lasach.
Zgodnie z ustawą , usuwanie drzew i krzewów z nieruchomości stanowiących własność osób fizycznych na cele niezwiązane z prowadzeniem działalności gospodarczej zostanie całkowicie wyłączone z obowiązku uzyskania zezwoleń a w przypadku innych podmiotów – dozwolone w znacznie szerszym, niż obecnie, zakresie.
Przedłożona ustawa nasuwa bardzo poważne wątpliwości do jego zgodności z konstytucyjnym wymogiem zrównoważonego rozwoju (art. 5 Konstytucji RP) oraz powinnością respektowania dobra wspólnego. Ochrona prawna drzew i krzewów w polskim porządku prawnym, w tym obejmująca reglamentację ich usuwania, pełni szczególną rolę. Drzewa i krzewy, także rosnące na gruntach prywatnych, stanowią niewątpliwie dobro wspólne. Pełnią istotne funkcje prozdrowotne, upiększają polski krajobraz, stanowią również element dziedzictwa historycznego i kulturowego.
Drastyczna deregulacja, polegająca na zmianie obowiązku uzyskania zezwolenia na usuwanie drzew i krzewów, doprowadzi do ich niekontrolowanej wycinki, nieodwracalnie zmieniając polski krajobraz i degradując warunki życia w polskich miastach. Nie kwestionując konieczności zmian obecnie obowiązujących przepisów, które w wielu miejscach są zbyt restrykcyjne, apelujemy jednak, aby zostało to dokonane w oparciu o właściwe wyważenie wartości, analizy prawne i konsultacje społeczne. Należy przypomnieć, że poddany w lecie br br. rządowy projekt zmian przepisów w zakresie usuwania drzew i krzewów był przedmiotem licznych uwag społeczeństwa, środowisk naukowych, jak również samej administracji rządowej. Przedłożony Senatowi projekt uchwalony przez Sejm został w ciągu kilku dni, bez merytorycznej i legislacyjnej debaty i rozważenia skutków wprowadzenia nowych przepisów.
Jako przedstawiciele nauki zajmujący się ochroną środowiska oraz przedstawiciele środowisk prawniczych apelujemy do Senatorów RP o odrzucenie przedstawionej ustawy albo też wprowadzenie w niej znaczących poprawek dotyczących co najmniej łagodzenia – ale nie całkowitego zniesienia – pozwoleń na usuwanie drzew przez osoby fizyczne, na terenach zabytków wpisanych do rejestru zabytków oraz na terenach form ochrony przyrody. Warto pamiętać, w jak skuteczny sposób Senat doprowadził do poprawy przepisów tzw. „ustawy krajobrazowej”. Dlatego też pokładamy wielkie nadzieje w pracach legislacyjnych Wyższej Izby Parlamentu.
Nie sposób w tym miejscu nie przywołać nauki Wielkiego Polaka, Jana Pawła II. W encyklice Redemptor hominis zawarto słowa:

„Człowiek dzisiejszy zdaje się często nie dostrzegać innych znaczeń swego naturalnego środowiska, jak tylko te, które służą celom doraźnego użycia i zużycia. (…) Zdaje się, że jesteśmy coraz bardziej świadomi, iż eksploatacja ziemi, planety, na której żyjemy, domaga się jakiegoś racjonalnego i uczciwego planowania”.

Natomiast w encyklice Solitudo Rei Socialis znalazły się następujące słowa:

„Należy lepiej uświadomić sobie, że nie można używać różnego rodzaju bytów żyjących lub nieożywionych, składników naturalnych, roślin, zwierząt, w sposób dowolny, jedynie według własnych potrzeb gospodarczych. Przeciwnie, należy brać pod uwagę naturę każdego bytu oraz ich wzajemne powiązanie w uporządkowany system”.

Poczytałem sobie trochę komentarze z profilu Pana Hermana, i w jednym z nich Pani Fogel napisała tak:

“Porozsyłałam ale doprawdy nie wiem czy ustawa już nie uchwalona:( Jeżeli przejdzie przez Senat to jak zaznaczałam ponowimy apel do Prezydenta, więc wtedy nowe osoby nadal potrzebne. W 6 godzin i przez fb trudno zmobilizować ludzi ale podpisał się tylko jeden Dr hab. Jeżeli będziecie jutro na uczelniach – działajcie! Bardzo wszystkim dziękuję. Ostateczna lista sygnatariuszy:”

I poniżej, wklejam Wam tę listę, aby ją przeanalizować. Jednak zanim to zrobię zastanówcie się sami, co łączy te osoby:

Krótka analiza

Kim są i czego chcą?

Zawsze kiedy widzę różnego rodzaju protesty, strajki, czy Majdany, zaczynam się zastanawiać jakie interesy mają strony konfliktu, a także jakie straty mogą ponieść w świetlen nowych zmian.

Kabaret Ministra i Lasów Państwowych.

Ja widzimy z powyższej tabeli, za protestem stoją prawnicy oraz architekci krajobrazu. Odnośnie tych pierwszych to mogę się tylko domyślać, że nowa ustawa spowoduje, że będą mieli mniej spraw do prowadzenia i ich finanse podupadną. Przypomnę, że przepisy prawne do tej pory były/i jeszcze raczej są (gdyż w nowych zmianach nic nie słyszałem w mediach o redukcji kar – a raczej taką dobrocią każdy Rząd chciałby się pochwalić) wręcz absurdalne. Jak pisała Gazeta Prawna w 2014 roku, w artykule pod wymownym tytułem “Wyciąłeś własne drzewo bez zezwolenia? Czeka cię surowsza kara niż za kradzież”, dwóch autorów złożyło skargę do Trybunału Konstytucyjnego, gdyż musieli zapłacić odpowiednio 150 i 101 tys. zł kary za wycięcie bez zezwolenia chorego buka i obumierającej topoli (sic!). Podczas gdy kary za kradzież drewna czy to z państwowego, czy z prywatnego lasu były dużo dużo niższe, a wręcz śmieszne przy karach rzędu stu tysięcy złotych. A jak kary wysokie, to wtedy warto płacić prawnikom, aby tych kar uniknąć, prawda? Dlatego uważam, że prawnicy zajmujący się takimi sprawami ucierpią delikatnie na nowych zmianach, bo liczba spraw się po prostu zmniejszy.

Co do interesów architektów krajobrazu, to szczerze powiem, ale nie mam pojęcia jakie straty mogą ponieść przy nowych zmianach przepisów. Może ktoś z czytelników mi podpowie? Piszcie śmiało w komentarzach.

Argumenty

Czas na argumenty wyżej wspomnianych grup interesu. Pierwszy argument to złamanie “konstytucyjnego wymogu zrównoważonego rozwoju”, drugi to  “powinność respektowania dobra wspólnego” na gruntach prywatnych. 

Po pierwsze, zrównoważony rozwój każdy może sobie zdefiniować  jak chce (Konstytucja nie określa czym jest, a czym nie jest zrównoważony rozwój, więc jest to tylko “puste” wyrażenie). Na przykład w języku potocznym pojęcie zrównoważonego rozwoju ma, w zależności od kontekstu, nieco inne znaczenia: często używane jest jako synonim zachowań „proekologicznych”, zaś w środowiskach biznesowych jest utożsamiane z sukcesem i innowacyjnością. Dobrze jak biznes i ekologia idą w parze, ale wiemy, że nie zawsze jest to w interesie biznesu. Dlatego też, konsekwencją żądań, aby wszystko co nas otacza rozwijało się w sposób “zrównoważony”, może być, że doczekamy czasów kiedy ludzie będą oskarżać się o to, że sąsiad zachowuje się w sposób niezrównoważony w czynie i na umyśli.

Po drugie, w czasach rzymskich res immobiles (nieruchomości) były przedmiotem prywatnej własności i nie wchodziły do grupy rzeczy wyłączonych z obrotu prawno-majątkowego (Res extra commercium). Nieruchomości były definiowane jako “grunty i wszystko to, co trwale z gruntem związane w sposób naturalny lub sztuczny; znajdujące się na gruncie i trwale z nim połączone zabudowania, również rośliny i drzewa stanowią część składową gruntu (zasada superficies solo cedit – to, co połączone z powierzchnią gruntu, należy do gruntu”. 

Ktoś powie, że żyjemy w Polsce i tutaj nie szanuje się własności prywatnej. I będzie miał dużo racji. Jednakże, jeżeli konsorcjum prawników i architektów krajobrazu powołuje się na to, że moje drzewo na moim własnym podwórku jest dobrem wspólnym, czyli niesie ze sobą pozytywne efekty zewnętrzne dla ludzi w okolicy, to chciałbym, aby również Ci sami prawnicy i architekci krajobrazu zrekompensowali mi, negatywne efekty zewnętrzne, czyli np. kiedy drzewo, będące w słabej kondycji zdrowotnej zwali się na mój dom.

Moje zdanie na temat własności prywatnej i jej deptania możecie przeczytać w poście Fikcyjny właściciel lasu w Polsce. 

Później w liście prawników-architektów krajobrazu czytamy o złagodzeniu “pozwoleń na usuwanie drzew przez osoby fizyczne, na terenach zabytków wpisanych do rejestru zabytków oraz na terenach form ochrony przyrody“. Tutaj trochę się pogubiłem, gdyż uważam kompletnie odwrotnie. Uważam, że na terenach terenach zabytków wpisanych do rejestru zabytków oraz na terenach form ochrony przyrody przepisy powinny być bardziej restrykcyjne, gdyż w jakimś celu te tereny zostały zaklasyfikowane do takich kategorii, czyli innymi słowy, jest tam co chronić. Właściciel kupując taką działkę, powinien liczyć się z konsekwencjami jej statusu. 

Ostatnie błędne założenie prawników-architektów dotyczy tego samego podejścia co pracowników Lasów Państwowych. To że uwolnimy prywatnych właścicieli swoich drzew, czy całych lasów prywatnych, to nie znaczy, że następnego dnia wszyscy jak jeden mąż ruszą z piłami łańcuchami i siekierami na swoje drzewa, karczując co tylko im wpadnie w ręce.

No i ostatnie. Właśnie zdjęcie takich rygorystycznych przepisów, karających w gruncie rzeczy prywatnych właścicieli za posiadanie czegoś na własność, może wywołać kompletnie przeciwne skutki do zakładanych przez prawników, architektów krajobrazu, czy państwowych leśników. Zdjęcie kajdan “prywatnym” właścicielom może spowodować, że zaczną oni sadzić drzewa, gdyż będą wiedzieli, że mogą aktywnie zarządzać swoim mieniem i nie bać się kar rzędu 100 tysięcy złotych. Moim zdaniem, w obecnych czasach, tak horendalne kary, zniechęcają ludzi przed posiadaniem drzew czy lasu.

Podsumowanie

Podsumowując powyższe, uważam, że na działkach prywatnych w Polsce powinna działać “wolna amerykanka”, taka jaka jest np. w południowo-wschodnich Stanach Zjednoczony. Tam jeżeli właściciel chce ściąć swój las i zasadzić tulipany, ma pełne do tego prawo. Nawet może je zasadzić na działce rolnej. To dlaczego się tak nie dzieje zbyt często jest fakt rozumienia przez tamtejszych właścicieli teorii renty gruntowej i traktowania przez nich kawałka ziemii jako inwestycji. Nie ma tam również ostrych przepisów odnośnie pojedynczych drzew na własnym podwórku, a jednak domy otoczone są nimi.  Wychodzi się z założenia, że tak jak dom, każdy umeblowuje jak mu się podoba, tak i podwórko każdy powinien przekształcać wedle swoich upodobań.

Za tą “wolną amerykanką” idzie oczywiście odpowiedzialność, czyli swoim działaniem nie możemy wyrządzać krzywdy sąsiadowi (a wycięcie drzewa krzywdzi jemu na pewno tak “zrównoważony rozwój” jak kupno nowego samochodu przez innego sąsiada).

Odnośnie tytułu niniejszego posta, termin “wulgaryzacja prawa” odnosi się do przyjmowania oraz zniekształcania prawa rzymskiego przez barbarzyńców. I niestety, ale moim zdaniem sztuka prawnicza wiele straciła po II Wojnie Światowej. Prawo stało się dość prymitywne, a przepisy ujmowane w Polsce są zbyt kazuistyczne, czyli zbyt skomplikowane i posiadające niejasną argumentacj, polegająca na naginaniu argumentów w celu uzasadnienia jakiejś tezy. I tak na przykład odczytuję argumenty Partii Zielonych, wspomnianych prawników-architektów, czy strony uratujcie drzewa. Ta ostatnia na przykład argumenentuje, że drzewa zwiększają bezpieczeństwo na drogach (ciekawe), czy produkują tlen, neutralizują zanieczyszczenia powietrza i zwiększają wartość nieruchomości (zgoda, ale co to ma w ogóle do rzeczy- to chyba każdy właściciel powinien o tym am decydować jakie chce mieć otaczające środowisko).

I na koniec, ja wiem, że żyjemy w czasach socjalistów z krzyżami w zębach, którzy na siłę chcą przekonać ludzi do religii (co działa oczywiście odwrotnie) organizując konferencje naukowo-religijne w duchu “Laudato sii”. Jednakże, uważam, że cytowanie Jana Pawła II i innych encyklik w tego typu listach działa na zasadzie “wazeliny”. Argumenty dobre, autorytet niepodważalny, ale pojawia się pytanie czy warto mieszać Państwo z Kościołem?

Zdjęcie główne: Scena walki o drzewo – film Avatar.