Szwedzki urząd leśny o pożytkach z lasu.
Ten urząd to Skogsstyrelsen, Państwowy Zarząd Lasów, w Polsce nazywany Państwową Agencją Leśną.
Przed kilkoma dniami opublikował ten urząd raport nazwany Skogens ekosystemtjänster – status och påverkan
https://www.skogsstyrelsen.se/globalassets/om-oss/publikationer/2017/rapport-201713-skogens-ekosystemtjanster—status-och-paverkan.pdf
co oznacza: Usługi ekosystemu leśnego – status i oddziaływanie.
Staroświeckie szwedzkie określenie Skogens nytta (pożytki leśne) zostało więc zastąpione przez bardziej spółczesne albo zbiurokratyzowane Usługi ekosystemu leśnego.
Słowo Skogens nytta używał właściciel lasu prywatnego i pisarz Ola Engelmark o którym pisałem przed dwoma dniami.
Należy on do tych prywatnych właścicieli lasu którzy nie chcą mieszkać na zrębie lub obok zrębu i chcą prowadzić swój las innymi metodami, niż te szwedzkie ogólne ale metodami mimo wszystko dozwolonymi z punktu widzenia gospodarki leśnej.
A te szwedzkie ogólne to po prostu metody typu wyciąć do goła, zasadzić, pielęgnować w miarę i również w miarę szybko wyciąć na nowo.
Ta metoda nazywana Trakthyggesskogsbruk wprowadzona została w latach 1950-60 i jest wprowadzana oraz nadzorowana właśnie przez urzędników Skogsstyrelsen, takich jak ci którzy napisali cytowany raport.
Jakie jest więc ich zdanie na temat usług ekosystemu leśnego albo pożytków leśnych?
Raport liczy 124 strony i będę na pewno w przyszłości powracał do niego, a w tym tekście ograniczę się do pewnego ogólnego omówienia, dostępnego zresztą w pewnym stopniu i w języku angielskim.
Trzeba przyznać że polityczna wizja Skogsstyrelsen, wynikająca ze szwedzkiej Ustawy o lasach z roku 1993 i z dwu równorzędnych celów szwedzkiej gospodarki leśnej – cel produkcyjny i cel biologiczny – nosi nazwę zawierającą jednak słowo Nytta a więc Pożytki i brzmi, jak to wizja, dosyć górnolotno-praktycznie: „Skog till nytta för alla” a więc „Las z pożytkiem dla nas wszystkich”.
Jakie to więc pożytki i co lub kogo obejmuje określenie „dla nas wszystkich”?
Pożytki czyli usługi ekosystemowe dzielą autorzy raportu ma cztery grupy:
– usługi dostawcze, gospodarcze jak np. drewno tartaczne czy stosowe
– usługi normalizacyjne, prawne jak np. zapobieganie szkodom huraganowym i innych związanych z pogodą
– usługi wspierające dające możliwości funkcjonowania np. fotosyntezy czy rozwoju bogactwa biologicznego
– usługi kulturowe, socjalne dające np. możliwość do rekreacji, odpoczynku czy treningu
Wszystkie te pożytki sklasyfikowało Skogsstyrelsen jako o statusie dobrym, przeciętnym i niewystarczającym.
Status dobry otrzymały:
– Drewno tartaczne i stosowe
– Biopaliwo
– Zwierzyna dzika
– Jagody leśne
– Pozostałe usługi gospodarcze
– Normy prawne związane z klimatem
– Czystość powietrza
– Żyzność gleby
– Zapylanie roślin
– Fotosynteza
Status przeciętny otrzymały:
– Bydło wypasowe i pożywienie dla nich (Szwecja ma w lasach gospodarkę reniferową – moja uwaga)
– Grzyby
– Woda pitna
– Rezerwy genetyczne
– Normy prawne związane z wodą
– Zabezpieczanie jakości wód gruntowych i powierzchniowych
– Stabilność i odpornośc (ekosystemu)
– Rozsiewanie się nasion
– Rekreacja codzienna i trening
– Las i przyroda dla turystyki i przeżyć
– Zdrowie fizyczne i psychiczne
– Środowisko i estetyka
– Wiedza i informacja
Status niewystarczający otrzymały:
– Ryby z jezior i rzek
– Zapobieganie szkodom huraganowym i innych związanych z pogodą
– Zapobieganie erozji i osuwania się ziemi
– Naturalna kontrola szkodników zwierzęcych i chorób
– Cykl biogeochemiczny
– Siedlisko i środowiska życiowe
– Biologiczna różnorodność i bogactwo
Raport o którym tutaj piszę jest opisem aktualnej sytuacji w realizowaniu przez gospodarkę leśną strategii nazwanej Levande skogar czyli Żyjące lasy i przyjętej przez szwedzki Riksdag w roku 2012. Z celem realizacji do roku 2020.
Te siedem minusowych punktów ważą cieżko na osiągnięciu takiego celu i na plus Skogsstyrelsen trzeba zapisać fakt że urząd nie usiłuje tego przemilczeć.
Co piszą autorzy raportu o pierwszym punkcie majacym status „dobry”?
– Drewno tartaczne i stosowe
Szwecja pokryta jest lasami w 69% co daje 28,1 mln ha. Ale lasów produkcyjnych jest 23,3 mln ha czyli 57% powierzchni kraju.
W tym znajduje się około 1 mln ha lasów formalnie chronionych oraz 1,2 mln ha lasów oddanych dobrowolnie Państwu jako ochronne.
Ogólnie można więc powiedzieć że trochę ponad połowa powierzchni Szwecji produkuje drewno tartaczne i stosowe i ta produkcja na już ponad 100 letnią tradycję.
Jej ekonomiczne znaczenie jest duże. Wartość dodana (förädlingsvärdet) gospodarki leśnej wynosiła 36,8 miliardy kr (1 kr – 0,42 zł ) w roku 2015 a ogólna wartość produkcji w tym samym roku wyniosła 44 miliardy kr.
Wartość eksportu produktów szwedzkiego przemysłu leśnego wynosiła 127 miliardy kr w roku 2015.
Około 80 tys. osób było zatrudnionych (2015) w gospodarce leśnej i przemyśle drzewno-papierniczym i nie wlicza się tutaj pracy własnej prywatnych właścicieli leśnych.
Ile osób związanych jest ponadto z lasem jako źródłem dochodów jest bardzo trudne do ustalenia ale przyjmuje się cyfrę od 80.000-100.000 osób.
Jak i w pozostałych tzw. podstawowych gałęziach gospodarki narodowej, waga przemysłu tzw. leśnego powoli maleje a rośnie waga usług związanych z lasem i przemysłem.
Produkcja drewna tartacznego i drewna stosowego jest motywowana cenami jakie zapewnia na takie towary rynek i jak na razie zapotrzebowanie rynku rośnie.
Przyrost szwedzkiego lasu również rośnie z uwagi na lepsze metody hodowli lasu i cieplejszy klimat w Skandynawii, co z drugiej strony powinno zwiększać rolę usług ekosystemowych.
Wartość takiego przyrostu będzie prawdopodobnie redukowana poprzez wzrastające szkody takie jak sztormy, susze czy szkodniki owadzie jak i poprzez rosnące populacje dzikiej zwierzyny obgryzającej uprawy i młodniki.
To z kolei tworzy mniej odporny ekosystem i ataki szkodników.
Konkurencja o surowiec drzewny może powstać ze strony przemysłu energetycznego, żądającego drewna. Ta branża gospodarcza jest silnie zależna od decyzji politycznych i tutaj trudno przewidzieć rozwój sytuacji. Podobnie wygląda sprawa z balansem CO2, dlatego ilość i możliwość pobrania surowca drzewnego z lasu jest niepewna. Również rozwój sektora biochemicznego opartego na surowcu drzewnym może w przyszłości wpłynąć na pozyskiwanie drewna tartacznego i stosowego.
Powstanie też na pewno konkurencja o użytkowanie terenów leśnych ze strony innych usług ekosystemu leśnego takich jak biologiczne bogactwo i różnorodność, rekreacja, turystyka czy gospodarka reniferowa.
Podsumując można powiedzieć że nie ma na razie bezpośredniego zagrożenia dla produkcji drewna tartacznego i stosowego ale istnieje silny nacisk na ten typ usług ze strony innych usług ekosystemu leśnego.
Produkcja drewna tartacznego i stosowego ma duży wpływ na inne usługi czy pożytki leśne. To wynika z dużej powierzchni leśnej na której ona zachodzi jak i na stworzenie pewnej struktury lasu poprzez np. sieć dróg. Która z kolei osłabia ale i wzmacnia inne usługi i pożytki z lasu.
A co piszą autorzy raportu o punkcie pod nazwą Biologiczna różnorodność i bogactwo mającym status „niewystarczający”?
Biologiczna różnorodność i bogactwo lasu zostało określone w raporcie jako usługa wspierająca, konieczna dla produkcji innych pożytków leśnych i tutaj zaznaczono iż w innym kontekście jest to usługa typu podstawowego umożliwiająca istnienie ekosystemu.
Biologiczne zróżnicowanie i bogactwo opisuje się na ogół na trzech poziomach: wewnątrzgatunkowym, pomiędzy gatunkami i pomiędzy ekosystemami.
Znaczenie pożytku leśnego określonego tą nazwą jest ogromne. Jest w zasadzie podstawą do zaistnienia pozostałych pożytków.
Biologiczne bogactwo oceniane z punktu widzenia człowieka kieruje nasze spojrzenie na rośliny czy zwierzęta przynoszące nam korzyść ale pożytek dla człowieka jest znacznie większy. Można mówić np. o zapylaniu roślin, gromadzeniu węgla, oczyszczaniu wody czy powietrza, produkcji drewna, rekreacji, turystyki itp.
Zachowanie bogactwa biologicznego lasu stwarza nam możliwości wyboru i dzisiaj trudno jest przewidzieć choćby np. potrzeby i przyszłe możliwości użycia dzikich roślin tworzących bogactwo biologiczne.
Oddziaływanie człowieka wpływa na bogactwo biologiczne. Podobnie czyni to brak naturalnych zakłóceń jak np. pożary czy brak wypasów bydła zapobiegających zarastaniu łąk. Również klimat, zwierzyna dzika i szkodniki mają wpływ na bogactwo biologiczne.
Gospodarka leśna ma na nie bardzo duży wpływ. Wycinki lasów z bogactwem biologicznym, nawożenie lasu, odwadnianie terenów leśnych czy zalesianie gatunkami obcymi mają negatywny wpływ, nie tylko na lasy ale i na środowiska wodne. Dlatego zachowanie bogactwa biologicznego lasów wymaga zaprzestania wycinek na terenach z wysokimi wartościami biologicznymi.
W pewnych przypadkach konieczne są pewne zabiegi gospodarcze jak np. kontrolowane pożary czy cięcia odsłaniające, które stwarzają pozytywny efekt na wzbogacenie biologiczne lasu.
Zachowując podczas prac pozyskania drewna pewne normy ochrony przyrody można również zredukować negatywny wpływ tych prac i tutaj raport wymienia tzw. Funkcjonalne obrzeża lasu jako istotne dla zachowania wagi bogactwa biologicznego.
Zręby zupełne z pozostawianiem grup drzew czy użytków ekologicznych ocenione zostały przez Skogsstyrelsen jako prawdopodobnie korzystne dla przeżycia pewnych grup gatunków.Patrząc na bogactwo biologiczne w dłuższej perspektywie czasu bardzo istotnym staje się zachowanie odpowiednich środowisk życiowych w skali krajobrazu i ich bliskie sąsiedztwo umożliwiające rozpowszechnianie się gatunków.
Autorzy raportu ocenili status pożytku leśnego nazwanego bogactwem biologicznym jako niewystarczający w skali kraju.
Z typów siedliskowych ujętych w Dyrektywie siedliskowej aż 15 z 16 siedlisk leśnych oraz 20 z 32 żyjących w lesie gatunków ma zły albo niewystarczający status zachowawczy.
Szwedzka czerwona lista gatunków zagrożonych wykazuje około 2.300 gatunków leśnych w tym 1800 gatunków dla których przeżycia las jest niezbędny.
Lasy liściaste są ważne dla połowy a lasy iglaste dla 1/3 ilości gatunków umieszczonych na czerwonej liście.
Pozyskanie drewna jest czynnikiem który wpływa na większość gatunków zagrożonych poprzez zmniejszanie powierzchni leśnej na której zachodzi naturalna dynamika rozwoju tych gatunków.
Aktualnie mamy w Szwecji sytuację z dużym brakiem powierzchni lasu starego zachowującego ciągłość leśną, brakiem lasów zróżnicowanych wiekowo i gatunkowo i z małą ilością drewna martwego o rożnej jakości i w różnych siedliskach.
Aby zachować pewne gatunki należy podjąć aktywną ochronę.
Omówiłem tylko dwa punkty tego raportu po to aby pokazać jego metodykę i myślę że będę do niego powracał.
Czytaj również: Las szwedzki, prywatny i pożytek z niego.
Zdjęcie: sveriges radio