Szwedzka ochrona przyrody w międzynarodowym porównaniu.

Ostatnia statystyka szwedzkiego urzędu statystycznego SCB dotycząca  chronionej przyrody, na koniec 2019 roku, mówi o 14,5% szwedzkiego obszaru lądowego, wód słodkich i wód morskich, czyli tzw. łącznej powierzchni kraju. (Łączna powierzchnia dotyczy lądu, wód słodkich i wód morskich. Te ostatnie według definicji morza terytorialnego https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Morze_terytorialne)

Wchodzi tutaj chroniona powierzchnia lądu i wód słodkich 6.678.589 ha i w stosunku do powierzchni kraju 44,7 mln ha stanowi to 14,9 powierzchni kraju.

Jeżeli chodzi o powierzchnię wód morskich, to Szwecja chroni 2.227.621 ha czyli 11,9% swoich wód morskich. 

Trwała ochrona przyrody uregulowana jest zgodnie z prawem o ochronie środowiska (Miljöbalken). Wchodzą tutaj:

-Parki narodowe, (nationalparker), w ilości 30 sztuk, o łącznej powierzchni 743.238 ha co stanowi 1,4% łącznej powierzchni kraju.

-Rezerwaty przyrody, (naturreservat), 5.111 sztuk (5.242 sztuk na koniec 2020 r.), o łącznej powierzchni 4.850.271 ha, co stanowi 9,2% łącznej powierzchni kraju.

-Obszary przyrody chronionej, (naturvårdsområden), 89 sztuk, 148.466 ha, 0,3% łącznej powierzchni kraju.

-Leśne obszary chronionych biotopów, (biotopskyddsområden i skog), 8.332 sztuk, 30.942 ha, 0,1% powierzchni łącznej

-Pozostałe biotopy chronione, (övrig biotopskyddsområde), 118 sztuk, 336 ha, 0,0% łącznej powierzchni kraju.

-Miejski park narodowy, (nationalstadsparker), 1 sztuka, 2.614 ha, 0,0% powierzchni łącznej. Jest to park narodowy położony w Sztokholmie oraz w sąsiednich gminach miejskich Solna i Lidingö, o nazwie Kungliga nationalstadsparken, Królewski miejski park narodowy. https://www.lansstyrelsen.se/stockholm/besoksmal/kungliga-nationalstadsparken.html

-Natura 2000, 4.539 sztuk, 7.794.568 ha, 12,4% powierzchni łącznej kraju.

Dochodzą również:

-czasowe umowy o ochronę przyrody, 18.194 sztuki, 171.214 ha, 0,3 % powierzchni łącznej kraju.

-powierzchnie ochronne podległe wojsku (urząd państwowy Fortifikationsverket), 56 sztuk, 32.284 ha, 0,1% powierzchni łącznej kraju.

Ogółem Szwecja chroni 8.906.210 ha co stanowi 14,5% powierzchni łącznej kraju. 

Te 14,5% powierzchni łącznej albo 14,9% powierzchni lądowej i słodkowodnej, daje Szwecji niską pozycję w porównaniach międzynarodowych gdzie Szwecja jest jednym z krajów o najgorszej ochronie przyrody w Unii Europejskiej. Prawdą jest, że większość krajów UE ma statystykę lepszą niż Szwecja.

Co można powiedzieć o podobnej statystyce? To że poniekąd porównuje się jabłka i gruszki, zdaniem szwedzkich specjalistów.

Wiele krajów zgłasza, że ​​chronią one bardzo duże obszary swojego kraju. Większość z nich podaje co najmniej 20%, a niektóre kraje podają, że ponad jedna trzecia obszaru lądowego jest chroniona.  W Szwecji jest to aktualnie 14,9%.

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) sklasyfikowała obszary chronione  w zależności od tego, jak silna jest ochrona i co ma na celu jej zachowanie. Najpowszechniejszą kategorią ochrony w Europie jest kategoria V;  Chroniony krajobraz.  Są to obszary, których głównym celem jest zachowanie charakteru krajobrazu. Gospodarka leśna i rolna są na ogół dozwolone.

Ogólnie można powiedzieć, że im wyższa kategoria IUCN, tym więcej użytkowników może przebywać na chronionym obszarze.  Poniższy rysunek pokazuje, jak różne obszary chronione w różnych kategoriach są rozmieszczone w Europie.

Szwecja wyróżnia się znacznie większymi obszarami chronionymi w kategorii 1a (ścisły rezerwat przyrody – Strict Nature Reserve) i 1b (obszar dzikiej przyrody – Wilderness Area) niż inne kraje.  Szwecja ma również pewne obszary, których celem jest ochrona specjalnych gatunków lub siedlisk, kategoria IV.

Duża różnica w stosunku do ochrony przyrody w Szwecji w porównaniu z innymi krajami polega na tym, że prawie zawsze szwedzka ochrona wyklucza gospodarkę rolną, podczas gdy rolnictwo jest zwykle dozwolone w innych krajach.

W Niemczech, które podają, że chronią 42,4% swojego obszaru lądowego (statystyka 2012), 90% obszaru chronionego stanowią obszary ochrony krajobrazu, które w dużej mierze umożliwiają prowadzenie zarówno gospodarki rolnej jak i leśnej. Wchodzi tutaj kat.II UICN – 0,7%, kat. IV IUCN – 8,3% i kat. V IUCN – 91%.

Podobnie jest w Wielkiej Brytanii, z 26,4% powierzchni chronionych (statystyka 2012) i z użytkowaniem terenów przez gospodarkę ludzką. Obszary o wyjątkowych walorach przyrodniczych obejmują zarówno miasta, jak i wsie.  Parki narodowe to duże obszary, na których ludzie mieszkają, pracują i zajmują się na przykład rolnictwem. Obszary chronione są dzielone na kat. IV UICN – 40,8% i kat. V UICN – 54,7%. Brak statystyki dotyczy 1,7%.

Te dane wynikają z porównania między ochroną przyrody w Szwecji i w innych krajach, które Komitet ds. Celów Środowiskowych (Miljömålsberedningen) nakazał przeprowadzić w związku ze strategią długoterminowego zrównoważonego użytkowania gruntów. http://www.sou.gov.se/wp-content/uploads/2014/11/f82ef296.pdf

Porównanie również obejmuje Finlandię – 9% powierzchni chronionej i Holandię – 12,4%.

Kategorie ochrony przyrody IUCN są następujące:

-Ia – Ścisły rezerwat przyrody (Strict Nature Reserve)

-Ib – Obszar naturalny (Wilderness Area)

-II – Park narodowy (National Park)

-III – Pomnik przyrody (Natural Monument)

-IV – Obszar ochrony siedliskowej/gatunkowej (Habitat/Species Management Area)

-V – Obszar chronionego krajobrazu/morza (Protected Landscape/Seascape)

-VI – Obszar chroniony o użytkowanych zasobach (Managed Resource Protected Area)

Źródło: https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Międzynarodowa_Unia_Ochrony_Przyrody

Szwecja ma inną tradycję ochrony przyrody w porównaniu do innych krajów.  Ważną rzeczą w innych krajach może być ochrona przed wylesianiem i eksploatacją lub zachowanie pewnych usług ekosystemowych, podczas gdy w Szwecji często uważa się, że przyroda powinna być tak nietknięta, jak to jest tylko możliwe.

Faktem jest że w Szwecji istnieje również szereg form ochrony, których celem jest zachowanie różnorodności biologicznej i usług ekosystemowych, ale gdzie ciągłe użytkowanie gruntów jest normalnie dozwolone.  Dotyczy to ochrony plaż, ogólnej ochrony biotopów, obszarów ochrony wód i terenów o znaczeniu narodowym.  Gdyby te formy ochrony i obszary zostały włączone do obszarów chronionych, to Szwecja znalazłaby się w czołówce UE.

Biorąc pod uwagę niewielką populację ludności i historię użytkowania gruntów w Szwecji, naturalne jest, że Szwecja skupia się na nietkniętej przyrodzie w większym stopniu niż w innych krajach. To nie oznacza że przyroda poza obszarami nietkniętymi ma słabszą ochronę niż przyroda w innych krajach.

Powyższe porównania i oceny pochodziły z roku 2012.

Warto dodać do nich aktualną pracę magisterską studentki leśnictwa (jägmästarprogrammet) na Sveriges lantbruksuniversitet, SLU, z roku 2020, https://stud.epsilon.slu.se/16428/1/stromvall_nyberg_t_210210.pdf porównującą Szwecję z krajami przodującym w UE pod względem obszarów przyrody chronionej, Niemcami i Słowenią.

Therese Strömvall Nyberg pisze:

„Państwa członkowskie UE przekazują statystyki dotyczące swoich obszarów chronionych do CDDA, wspólnej bazy danych o obszarach przyrody chronionej  w Unii Europejskiej.

Szwecja informuje, że chroni 14,46% swoich gruntów i obszarów słodkowodnych (UNEP-WCMC, 2020c).  Oznacza to, że Aichi cel 11 nie jest osiągany, (17% do roku 2020). Zarówno w Niemczech, jak i Słowenii chroniony jest wyższy odsetek powierzchni kraju, odpowiednio 37,8% i 40,36%, co oznacza, że ​​oba kraje osiągają z nadwyżką wyznaczone w Aichi cele obszarowe.

Szwecja należy do tych krajów w UE które procentowo chronią najmniej powierzchni lądowej (końcówka: Finlandia, Irlandia, Szwecja, Belgia, Dania) podczas gdy zarówno Niemcy, jak i Słowenia należą do krajów, które chronią najbardziej (Polska również, prawie 40%). Wykres 2, str. 23.

Istnieją jednak różnice między Szwecją, Niemcami i Słowenią, jeżeli chodzi o kategorie IUCN zgłaszane jako obszary chronione do CDDA w 2019 roku.

W przypadku Słowenii największy udział obszaru chronionego należał do kategorii „Ekosystem lądowy Nie dotyczy” (Terrestrial ecosystem Not applicable) podczas gdy Szwecja zgłosiła największy udział do kategorii Ib (58,8%), a Niemcy do kategorii V (83,2%) (EOG, 2019c).

Różnica między kategoriami Ib i V polega na tym, że obszary sklasyfikowane jako Ib to obszary, na których mają być chronione warunki naturalne, ale z możliwością osiedlania się przez ludność tubylczą i niewielu odwiedzających, podczas gdy kategoria V to obszary, na których interakcje między ludźmi, ziemia i przyroda ukształtowały charakter tego obszaru.

Niższe klasy w klasyfikacji IUCN odpowiadają zatem obszarom chronionym o mniejszym wpływie działalności człowieka, takim jak gospodarka rolna i leśna.

Analizując odsetek obszaru chronionego, który jest objęty ochroną ścisłą przy minimalnym wpływie człowieka, wyłania się zatem inny obraz.  Dla wszystkich państw członkowskich UE pod względem odsetka ochrony zgłoszonej do IUCN, który odpowiada klasom I i II w klasyfikacji IUCN, Szwecja znajduje się na szczycie z 84% łącznie z Finlandią która ma 85%. Niemcy i Słowenia należą do krajów, które zgłaszają najmniejszy odsetek obszarów chronionych w kategoriach I i II,  odpowiednio 1,35% i 3,3%. (Polska podobnie jak Niemcy). Wykres 3, str. 24.

Kategorie I i II UICN, pod względem całkowitej powierzchni lądowej odpowiadają 8% całkowitej powierzchni lądowej Szwecji, podczas gdy w Niemczech te klasy stanowią 0,46% i w Słowenii 4,5% całkowitej powierzchni lądowej (EEA, 2019c).

Jeśli chodzi o to, co różne państwa członkowskie UE wykazują jako całkowite lądowe powierzchnie przyrody ochronnej, to sytuacja ponownie się zmienia.  W Szwecji łącznie chronionych jest 6.498.700 ha (2019), w Niemczech 13.516.600 ha a w  Słowenii łącznie 819.700 ha. Wykres 4, str. 25.

Jeśli spojrzeć na bezwzględne obszary dwóch najniższych kategorii w klasyfikacji IUCN, klasy I i II, tj. Ochrony ścisłej, Szwecja chroni największy obszar w UE z 4.268.020 ha, a za nią idzie Finlandia. Słowenia i Niemcy należą do krajów, które zgłaszają najniższy bezwzględny obszar w tych klasach.  Słowenia chroni 91.290 ha, a Niemcy 165.939 ha. (Polska trochę więcej niż Niemcy). Wykres 5, str. 26.

Oznacza to, że w Szwecja chroni w dwu  najniższych kategoriach IUCN o 4 mln ha więcej niż Niemcy i Słowenia. Dwa kraje skandynawskie, Szwecja i Finlandia, mają więc znacznie surowsze ograniczenia w klasyfikowaniu przyrody jako obszarów chronionych niż w pozostałej części Europy.

Starałem się przedstawić szwedzkie spojrzenie na klasyfikację Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody, International Union for Conservation of Nature, IUCN, dotyczące statystyki przekazywanej do Common Database on Designated Areas, CDDA. https://en.m.wikipedia.org/wiki/Common_Database_on_Designated_Areas

W pewnych sytuacjach ujmowałem porównawcza Polskę, ale jestem przekonany że podobnych i lepszych porównań nie brakuje i w kraju.

Zdjęcie: European Environmenr Agency