Społeczne postrzeganie zarządzania jeleniami w Szkocji.

Jest to omówienie pracy naukowej, z grudnia 2021, zatytułowanej „Public Perceptions of Deer Management in Scotland”.

Autorzy: Darragh Hare, Mike Daniels i Bernd Blossey.

Myślę, że temat powinien zainteresować moich Rodaków.

„Szkocja ma problem z jeleniami. Dzikie jelenie to kultowe zwierzęta szkockie, zajmujące ważne miejsce w szkockiej kulturze. Jednakże populacje rodzimych jeleniowatych (Cervus elaphus) i saren (Capreolus capreolus) powiększyły się pod nieobecność wytępionych drapieżników, takich jak wilki (Canis lupus), niedźwiedzie (Ursus arctos) i rysie (Lynx lynx).

Po ponad stuleciu stosowania strategii użytkowania gruntów mających na celu zwiększenie liczby jeleniowatych na dużej części kraju, w Szkocji żyje obecnie około miliona jeleniowatych. Wysoka liczebność jeleni wiąże się z negatywnymi skutkami ekologicznymi i społeczno-ekonomicznymi, takimi jak szkody na torfowiskach i w lasach, przenoszenie boreliozy, straty w gospodarce leśnej i rolnej oraz wypadki drogowe.

Co więcej, dużej liczbie jeleniowatych towarzyszą znaczne konsekwencje w zakresie dobrostanu zwierząt – każdej zimy tysiące jeleni umiera z głodu, a tysiące kolejnych umiera lub odnosi obrażenia na drogach.

Obawy dotyczące ekologicznego i społeczno-ekonomicznego wpływu rozwoju populacji jeleniowatych nie są w Szkocji niczym nowym.

Przez około 150 lat kolejne rządy podejmowały próby ustanowienia instytucji zajmujących się zrównoważonym zarządzaniem jeleniami, ale z ograniczonym sukcesem.

U podstaw tej bezwładności leżą nietypowe rozwiązania w zakresie zarządzania jeleniowatymi w Szkocji, w ramach których rząd Szkocji (SG) ponosi prawną odpowiedzialność za zarządzanie jeleniami, ale prywatni właściciele gruntów posiadają i kontrolują prawo do polowania na jelenie na swojej posiadłości.

W połączeniu z niezwykle skoncentrowanymi wzorcami własności gruntów, w których kilkuset prywatnych właścicieli gruntów jest w posiadaniu ponad połowy wszystkich gruntów wiejskich w Szkocji, te ustalenia dotyczące zarządzania stwarzają możliwości konfliktu interesów prywatnych z publicznymi.

Wielu prywatnych właścicieli gruntów otrzymuje bodźce ekonomiczne i kulturowe, aby utrzymać duże populacje jeleni na swoich gruntach pomimo szkodliwego wpływu dużej liczby jeleni na większą skalę przestrzenną.

Niweczy to wysiłki mające na celu koordynację zarządzania jeleniami na poziomie krajobrazu i wyklucza wielu lokalnych mieszkańców z podejmowania decyzji, które ich bezpośrednio dotyczą.

Problem jeleniowatych w Szkocji nie jest zatem kwestią biologii i ekologii jeleniowatych, ale ustaleń dotyczących zarządzania, które nie pozwalają skutecznie zarządzać kompromisami między wieloma interesami i celami społecznymi.

Co roku na terenach publicznych i prywatnych w Szkocji odbywa się polowanie i odstrzał około 100.000 jeleni. Na prywatnych terenach rekreacyjno-łowieckich, private sporting estates, które obejmują duże połacie obszarów wiejskich, większość polowań na jelenie (odstrzałów) dokonują właściciele gruntów, ich pracownicy, goście i płacący klienci.

Zgodnie z „zasadą dobrowolności” prywatni właściciele gruntów ustalają własne cele w zakresie odstrzału.

NatureScot (krajowy organ publiczny odpowiedzialny za egzekwowanie przepisów dotyczących jeleniowatych) wymaga od niektórych właścicieli gruntów składania deklaracji dotyczących odstrzału i właściciele gruntów są prawnie zobowiązani do złożenia tego w ustawowym terminie.

Nie ma jednak obowiązku odstrzału określonej liczby jeleni, a jeśli właściciele gruntów nie osiągną wyznaczonych przez siebie celów, NatureScot nakłada na nich sankcje tylko w wyjątkowych okolicznościach.

W przeciwieństwie do większości innych krajów europejskich, w Szkocji udział społeczeństwa w polowaniu na jelenie jest bardzo ograniczony. Duża część polowań na jelenie ma miejsce poza zasięgiem wzroku ogółu społeczeństwa i przy bardzo niewielkim nadzorze regulacyjnym.

W 2017 roku Rząd Szkocji (SG) zleciła niezależnej Grupie Roboczej ds. Jeleniowatych, Deer Working Group (DWG), opracowanie zaleceń dotyczących przezwyciężenia utrzymujących się trudności ekologicznych i społeczno-ekonomicznych związanych z zarządzaniem jeleniami.

DWG zaleciła SG przedstawienie nowego ustawodawstwa, a także przepisów nieustawowych, aby chronić interesy publiczne i promować bardziej zrównoważone zarządzanie jeleniami.

W 2021 r. Rząd Szkocji, SG, zatwierdził zalecenia DWG i zobowiązał się do wprowadzenia nowych przepisów, które wzmocniłyby uprawnienia NatureScot w zakresie wymagania redukcji populacji jeleniowatych zarówno na terenach publicznych, jak i prywatnych.

Wobec braku skutecznych, nieśmiercionośnych metod kontrolowania populacji jeleniowatych, wysiłki mające na celu rozwiązanie problemu jeleniowatych w Szkocji będą prawdopodobnie polegać na zwiększeniu corocznego odstrzału jeleniowatych.

Odstrzał większej liczby jeleni może skutecznie zmniejszyć ich liczebność i negatywne skutki, ale może potencjalnie wzbudzić kontrowersje wśród szkockiej opinii publicznej, z których wielu może nie zdawać sobie sprawy, że odstrzał jeleni już się rozpoczął, już istnieje lub o wielkości negatywnych skutków ekologicznych i społeczno-ekonomicznych związanych z dużymi populacjami jeleniowatych.

Liczne względy etyczne, na przykład dobrostan zwierząt, ochrona środowiska, zdrowie i bezpieczeństwo publiczne oraz sprawiedliwość społeczna, a także osobiste doświadczenia i postrzeganie jeleniowatych, mogą mieć wpływ na to, jak członkowie społeczeństwa postrzegają akceptowalność zwiększania corocznego odstrzału.

Polityki i programy dotyczące dzikiej przyrody, które nie są akceptowane przez opinię publiczną, mogą podważyć zaufanie do instytucji zajmujących się ochroną przyrody i jest mało prawdopodobne, aby odniosły sukces w dłuższej perspektywie.

Solidne i aktualne dane na temat publicznego postrzegania zarządzania jeleniowatymi mogłyby zatem pomóc w podjęciu decyzji dotyczących kontrowersyjnej możliwości zwiększenia corocznego odstrzału jeleniowatych w Szkocji.

Poprzednie badania koncentrowały się na określonych lokalizacjach geograficznych lub grupach interesów, stwierdzając mieszane poparcie dla odstrzału w celu ograniczenia negatywnego wpływu na jelenie oraz ogólną preferencję dla środków nieśmiercionośnych, takich jak grodzenie i sterylizacja.

W żadnym badaniu nie zbadano jednak konkretnie akceptacji społecznej zwiększonego odstrzału na tle współczesnej polityki szkockiej i w obrębie szerokiej próby szkockiego społeczeństwa.

Co więcej, w żadnym badaniu nie zbadano znaczenia wielu, być może konkurujących ze sobą, względów etycznych dla sposobu, w jaki ludzie myślą o ekologicznych i społeczno-ekonomicznych wymiarach zarządzania jeleniami w Szkocji.

Opracowaliśmy kwestionariusz internetowy, aby wypełnić te luki w wiedzy i przedstawić praktyczne dowody, które pomogą w podejmowaniu przyszłych decyzji dotyczących tego, czy i jak zreformować zarządzanie jeleniami w Szkocji.

Chcieliśmy uzyskać obraz tego, jak ludzie mieszkający w Szkocji myślą o zarządzaniu i dobrostanie jeleni.

Zadaliśmy pytania:

-Na ile akceptowalne byłoby zwiększenie odstrzału jeleniowatych, gdyby pomogło to w osiągnięciu różnych celów ekologicznych i społeczno-ekonomicznych (tj. umożliwiało odnowę lasów, umożliwiało odnowę torfowisk, zaradziło zmianom klimatycznym poprzez składowanie większej ilości węgla, zmniejszało liczbę jeleni, które zimą głodują, pozwalało innym zwierzętom przetrwać i rozwijać się, ograniczało  rozprzestrzenianie się boreliozy, stwarzało więcej okazji do polowania dla ludzi, którzy lubią odstrzeliwać jelenie, zapewniało  bezpłatną lub tanią dziczyznę oraz zmniejszało liczbę wypadków drogowych z udziałem jeleń)?

-Jak ważne jest, aby osoby polujące na jelenie pochodziły z okolicy, posiadały formalne kwalifikacje do polowania (aby mieć pewność, że jeleń zginie tak szybko, jak to możliwe) lub były profesjonalistami (tj. polowanie lub tropienie zwierzyny jest częścią ich płatnego zajęcia, a nie rozrywką)?

-Jak akceptowalne byłoby, gdyby ludzie polujący na jelenie wykorzystywali części jeleni na różne sposoby (tj. przechowywali  mięso, rozdawali mięso przyjaciołom i rodzinie, sprzedawali mięso, rozdawali mięso potrzebującym, na przykład przekazując je do banku żywności lub jadłodajni lub zatrzymywali części jelenia inne niż mięso, takie jak głowy, czaszki, skóry lub poroża)?

-Jakie są doświadczenia respondentów i ogólne postrzeganie, ustosunkowanie się do jeleniowatych (tj. jak często widują jelenie; czy podoba im się widok dzikich jeleni żyjących w Szkocji; czy wiedzieli, że w Szkocji odbywa się coroczny odstrzał jeleniowatych; czy ich zdaniem populacja jeleni w Szkocji jest za nisko, za wysoko lub w przybliżeniu w porządku)?

-W jakim stopniu różne względy etyczne (tj. sprawiedliwość społeczna, dobrostan jeleni, dobrostan zwierząt innych niż jelenie, ochrona środowiska oraz zdrowie i bezpieczeństwo publiczne) mają znaczenie dla sposobu, w jaki ludzie myślą o zarządzaniu jeleniami?

-Czy przeciętnie odpowiedzi na te pytania różnią się w przypadku osób mieszkających na obszarach wiejskich lub miejskich?

Metoda badań.

Pobieranie próbek i procedura

W okresie od 16 marca do 20 kwietnia 2021 r. zrekrutowaliśmy 1002 osoby w wieku 18 lat i starsze mieszkające w Szkocji za pośrednictwem Qualtrics (qualtrics.com), aby odpowiedziały na nasz kwestionariusz na platformie ankiet Qualtrics. Zminimalizowaliśmy błąd próbkowania i zwiększyliśmy zewnętrzną trafność naszej próby (Wardropper i in., 2021), dokonując jej stratyfikacji tak, aby była jak najbardziej zbliżona do dorosłej populacji Szkocji pod względem wieku, pochodzenia etnicznego i tożsamości płciowej zgodnie z najnowszymi szkockimi badaniami Statystyki rządowe (Rząd Szkocji, 2019). Celowo zbadaliśmy dokładniej odpowiedzi osób mieszkających na obszarach wiejskich, aby umożliwić dokładniejsze porównania obszarów wiejskich i miejskich.

Wyniki

Większość respondentów wskazała (tj. raczej się zgodziła, zgodziła się lub zdecydowanie się zgodziła), że dopuszczalne byłoby odstrzeliwanie większej liczby jeleni jeśli:

-ograniczyłoby to rozprzestrzenianie się boreliozy (75%);

-zmniejszyło liczbę jeleni głodujących zimą (74%); -umożliwiło regenerację lasów (73%);

-pozwoliło innym zwierzętom przetrwać i rozwijać się (70%); -umożliwiło regenerację torfowisk (68%);

-zmniejszyło liczby wypadków drogowych (68%);

-zaradziło zmianie klimatu poprzez składowanie większej ilości dwutlenku węgla (61%);

-zapewniło bezpłatną lub tanią dziczyznę (59%).

Jedynym celem, który większość (56%) respondentów wskazała jako nie do zaakceptowania (tzn. raczej się nie zgodziła, nie zgodziła się lub zdecydowanie nie zgodziła się, że byłoby to do zaakceptowania) było stworzenie większych możliwości polowań dla osób, które polują dla przyjemności.

Nie znaleźliśmy znaczących różnic między odpowiedziami z obszarów wiejskich oraz miejskich na elementy mierzące dopuszczalność odstrzału większej liczby jeleni w celu ograniczenia rozprzestrzeniania się boreliozy, umożliwienia regeneracji lasów, umożliwienia innym zwierzętom przetrwania i rozwoju, zmniejszenia liczby wypadków drogowych, przeciwdziałania zmianom klimatycznym poprzez składowanie większej ilości dwutlenku węgla, zapewnienia bezpłatnej lub taniej dziczyzny lub stwarzania więcej okazji do polowań dla osób polujących dla przyjemności.

Stwierdziliśmy istotne różnice między odpowiedziami na obszarach wiejskich i miejskich w odniesieniu do elementów mierzących akceptowalność odstrzału większej liczby jeleni w celu zmniejszenia liczby jeleni głodujących zimą oraz umożliwienia regeneracji torfowisk.

Mieszkańcy wsi częściej niż mieszkańcy miast zdecydowanie zgadzali się, że oba cele są do zaakceptowania.

Większość respondentów wskazała, że ​​ważne byłoby, aby:

-osoby polujące na jelenie posiadały formalne kwalifikacje do polowania (83%);

-są profesjonalistami (74%);

-mają związki lokalne (50%).

Większość respondentów stwierdziła, że ​​akceptowalne byłoby, aby:

-osoby odstrzeliwujące jelenie przekazywały mięso potrzebującym (77%);

-przechowywały mięso (63%) lub rozdawały je przyjaciołom i rodzinie (59%) oraz sprzedawały mięso (52%).

Akceptowalność do zatrzymywania  części jelenia innych niż mięso, takich jak głowy, czaszki, skóry czy poroża, była znacznie niższa:

-34% respondentów zgodziło się, 48% nie zgodziło się, a 18% nie zgodziło się ani nie zgodziło, że byłoby to dopuszczalne.

Nie znaleźliśmy znaczących różnic między odpowiedziami obszarów wiejskich i miejskich na te odpowiedzi.

Najważniejszymi względami etycznymi były dobrostan jeleniowatych, ochrona środowiska oraz zdrowie i bezpieczeństwo publiczne.

Najmniej istotnym czynnikiem etycznym była sprawiedliwość społeczna.

Doświadczenia respondentów ze wsi i miast oraz ogólne postrzeganie jeleni znacznie się różniły.

Ogólnie rzecz biorąc, respondenci stwierdzili, że cieszą się, wiedząc, że w Szkocji żyją dzikie jelenie, przy czym większy odsetek osób z obszarów wiejskich zdecydowanie się z tym zgadza, a wyższy odsetek osób z obszarów miejskich zgadza się lub raczej się zgadza.

W porównaniu z respondentami z miast respondenci ze wsi zgłaszali częstsze widywanie jeleni, byli bardziej świadomi faktu, że miał miejsce coroczny odstrzał jeleni i częściej uważali, że populacja jeleniowatych jest zbyt duża lub zdecydowanie za duża.

Nasze wyniki sugerują, że zwiększenie rocznego odstrzału jeleniowatych w Szkocji byłoby akceptowalne, pod warunkiem że służyłoby to szerokiemu interesowi publicznemu poprzez ograniczenie negatywnego wpływu jeleniowatych, przy jednoczesnym zapewnieniu, że dobrostan jeleniowatych, ochrona środowiska i zdrowia publicznego oraz bezpieczeństwo zostaną odpowiednio uwzględnione

Te wyniki odzwierciedlają badania przeprowadzone w Hiszpanii i Stanach Zjednoczonych,  dokumentujące wsparcie dla zabijania jeleni w celu ograniczenia degradacji ekologicznej. Co więcej, nasze wyniki pokazują, że negatywne skutki społeczno-ekonomiczne są co najmniej tak samo widoczne jak negatywne skutki ekologiczne w akceptowalności redukcji populacji jeleniowatych.

Nie wszystkie aspekty odstrzału większej liczby jeleni były do ​​zaakceptowania.

Chociaż celowo zdecydowaliśmy się nie używać tych specyficznych terminów, polowania rekreacyjne (tj. stwarzające więcej okazji do polowania dla ludzi polujących dla przyjemności) i polowania na trofea, były najmniej akceptowane przez respondentów.

Nasze ustalenie, że polowania rekreacyjne są mniej akceptowalne niż inne, może odzwierciedlać brak publicznej kultury łowieckiej w Szkocji, widoczny w bardzo małym odsetku respondentów z obszarów wiejskich i miejskich, którzy identyfikują się jako myśliwi.

Podsumowując, ustalenia te wskazują, że akceptacja społeczna dotycząca zabijania dzikich zwierząt, zależy od motywacji ludzi, którzy zabijają zwierzęta i sposobu, w jaki wykorzystują oni części zwierząt.

Długoterminowe uzasadnienie jakiejkolwiek decyzji o zwiększeniu odstrzału jeleni w oparciu o akceptację społeczną będzie wymagało mocnych dowodów na to, że faktycznie służy to szerokiemu interesowi publicznemu.

Będzie to wymagało opracowania wskaźników oceny ekologicznej, które są naukowo uzasadnione i wystarczająco dostępne, aby zmierzyć wpływ zwiększonego odstrzału jeleniowatych, a także opracowania wskaźników umożliwiających monitorowanie społecznej akceptacji polityki i programów zarządzania jeleniami w czasie.

Wskaźniki te mogłyby przyczynić się do stworzenia sprawiedliwego, przejrzystego i adaptacyjnego systemu ustalania, monitorowania, oceny i raportowania postępów w realizacji celów ekologicznych i społeczno-ekonomicznych w skali lokalnej i krajobrazowej.

Aby odnieść sukces, każdy taki system będzie zależał od gromadzenia przez publicznych i prywatnych właścicieli gruntów,  danych w celu umożliwienia oceny i adaptacji. Wielu właścicieli gruntów kontroluje już intensywnie jelenie na swoich posesjach, aby ograniczyć szkodliwe skutki, dlatego prawdopodobnie chętnie udostępniliby dane z oceny.

Należą do nich publiczni właściciele gruntów, którzy zarządzają gruntami głównie do celów leśnych, a także organizacje pozarządowe zajmujące się ochroną środowiska, osoby prywatne i właściciele gruntów społecznościowych, którzy zarządzają gruntami w celu ochrony.

Właściciele tradycyjnych terenów rekreacyjno-łowieckich mogą być jednak bardziej niechętni do uczestnictwa. Niechęć ta może wynikać z napięć między interesami prywatnymi i publicznymi, ale także dlatego, że niektórzy właściciele takich terenów mogą być wrogo nastawieni do celów organizacji zajmujących się ochroną przyrody, które w ich mniemaniu zagrażają ich tradycjom i z którymi mogli mieć konflikt w przeszłości.

Zrozumienie zakresu, w jakim tradycyjni właściciele takich terenów byliby skłonni uczestniczyć w odstrzale, monitorowaniu i ocenie, powinno być priorytetem badań nad wykonalnością zwiększenia odstrzału jeleniowatych.

Udział prywatnych terenów rekreacyjno-łowieckich byłby szczególnie ważny, ponieważ w przypadku braku publicznej kultury łowieckiej, profesjonalni tropiciele jeleni, z których wielu pracuje dla prywatnych właścicieli gruntów, musieliby w dalszym ciągu przeprowadzać większość odstrzałów.

Względy dobrostanu jeleni były istotne, podczas gdy respondenci odpowiadali na pytania zawarte w kwestionariuszu dotyczące tego, czy odstrzeliwać więcej jeleni, którzy ludzie powinni odstrzeliwać więcej jeleni oraz w jaki sposób ci ludzie mogą wykorzystać części jeleniowatych.

Ważne są jednak także inne względy etyczne. Chociaż dobrostan jeleni, ochrona środowiska oraz zdrowie i bezpieczeństwo publiczne były najważniejszymi względami etycznymi, istotne były także dobrostan zwierząt innych niż jelenie i sprawiedliwość społeczna.

Nawet najmniej istotna kwestia etyczna, czyli sprawiedliwość społeczna, była średnio bliższa określeniu „bardzo istotna” niż „w ogóle nieistotna”.

Odkrycie to wzmacnia socjoekologiczną złożoność zarządzania jeleniami i może pomóc wyjaśnić, dlaczego może to być tak kontrowersyjne: łączy w sobie wiele, być może konkurujących ze sobą, względów etycznych, a także wiele, być może konkurujących, celów zarządzania dziką fauną i florą.

Ogólne poparcie dla zwiększenia odstrzału jeleniowatych, pomimo dużego znaczenia kwestii dobrostanu jeleniowatych, może wskazywać, że respondenci uznali, że pożądane korzyści społeczne można osiągnąć jedynie poprzez odstrzał większej liczby jeleni.

Alternatywnie, odkrycie to może wskazywać, że respondenci postrzegają odstrzał jako mniej niepokojący z punktu widzenia dobrostanu jeleniowatych niż utrwalanie sytuacji, w której duża liczba zwierząt umiera z głodu w zimie, umiera lub zostaje ranna w wypadkach drogowych.

Przyszłe badania mogłyby dokładniej zbadać, w jaki sposób członkowie społeczeństwa godzą się na potencjalnie konkurencyjne względy etyczne i czy uważają, że konsekwencje odstrzału dla dobrostanu są więcej akceptowalne z etycznego punktu widzenia niż skutki utrzymywania dużej liczby jeleniowatych.

Zrozumienie postrzegania i wartości społecznych (tj. postaw, przekonań i preferencji politycznych) to tylko jedna część znacznie większego wyzwania, jakim jest zaprojektowanie zrównoważonych instytucji, które rozwiążą problem jeleniowatych w Szkocji. Głównym elementem tego wyzwania będzie przezwyciężenie lub złagodzenie trwałych napięć między interesami prywatnymi i publicznymi, które są uwikłane w długą i głęboką historię konfliktów, które obejmują zarządzanie jeleniami, ale wykraczają daleko poza nie.

Jasne określenie linii podziału w tych konfliktach będzie niezbędne do ich przezwyciężenia.

Nasze wyniki sugerują, że położenie wiejskie w porównaniu z miastem jest słabym wskaźnikiem  współczesnych wartości dotyczących zarządzania jeleniami w Szkocji.

Istnieją różnice w doświadczeniach i postrzeganiu jeleni, co jest naturalne, bo mieszkańcy wsi bardziej odczuwają skutki obecności jeleniowatych, ale nie znaleźliśmy znaczących różnic między odpowiedziami respondentów z obszarów wiejskich i miejskich w odniesieniu do siedmiu z dziewięciu pozycji mierzących akceptowalność odstrzału większej liczby jeleniowatych.

Wyniki te są zgodne z wynikami badania Whitefielda i in. (2021), badanie pokazującego, że podejście do zarządzania jeleniami jest niezwykle podobne wśród mieszkańców miast i wsi w Stirlingshire, regionie administracyjnym w środkowej Szkocji.

Łącznie badania podają w wątpliwość, przynajmniej w odniesieniu do zarządzania jeleniami w Szkocji, powszechne oczekiwania w nauce i praktyce o ochronie przyrody, że wartości miejskie i wiejskie dotyczące dzikiej przyrody znacznie się różnią.

Ogólnie rzecz biorąc, nasze wyniki sugerują, że mieszkańcy Szkocji chcieliby, aby zarządzanie jeleniami przyniosło lepsze wyniki dla ludzi, jeleni i ogólnie rzecz biorąc, dla środowiska.

Dostarczając obrazu tego, jak zróżnicowana, warstwowa próba dorosłych mieszkających w Szkocji myśli o zarządzaniu jeleniami i dobrostanie jeleni na tle współczesnej polityki, nasze wyniki mogą pomóc w podjęciu spornych przyszłych decyzji dotyczących reformy w kierunku bardziej zrównoważonych instytucji zarządzania jeleniami.

Instytucje będą bardziej zrównoważone, jeśli będą opierać się na przejrzystych celach ekologicznych i społeczno-gospodarczych, dokładnie mierząc i raportując postęp w realizacji tych celów oraz będą wystarczająco elastyczne, aby dostosować się do różnic ekologicznych i społeczno-gospodarczych między miejscami oraz zmian w czasie.”

Źródło: https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fcosc.2021.781546/full

Czytaj również: https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=pfbid02gxT9hX8p1gTSWXT5gyFJZbdvN2iqreQC6zQiV8LXE4oFCc5F2Uxt9o3U68jxcEd9l&id=100067618634571

Zdjęcie: wildlife