Rosną zagrożenia dla przyrody Finlandii.

Finlandia jawi się Polakom, z przyczyn niezupełnie dla mnie zrozumiałych, jako kraj z którego należy brać przykład, jeżeli chodzi o ochronę przyrody i ten temat poruszałem już przed kilkoma miesiącami w https://www.forest-monitor.com/pl/finlandia-kraj-przemyslu-lesnego-oraz-przyrody-lasow-jezior/

Jak patrzą na to sami Finowie? Dobrym przykładem jest wyważony artykuł w Yle https://en.m.wikipedia.org/wiki/Yle w języku szwedzkim jako języku mniejszości narodowej w Finlandii, dający nam, znającym język szwedzki wgląd w problemy fińskie, na ogół nie tłumaczone na język angielski.
https://svenska.yle.fi/artikel/2019/03/08/fjallrav-fjalluggla-och-brunand-kan-snart-vara-ett-minne-blott-manga-fler-arter

Artykuł w svenska.yle oparty jest o ostatni, 8.03 2019, komunikat Ymparisto (Środowisko), portalu sieciowego fińskiej administracji ochrony środowiska i dotyczy fińskiej czerwonej księgi gatunków zagrożonych https://www.ymparisto.fi/punainenlista
Komunikat jest dostępny w kilku językach, również angielskim.

Przyroda Finlandii staje się coraz uboższa. Prawie połowa gatunków flory i fauny tego kraju została ujęta w czerwonej księdze i na 22.418 ujętych gatunków aż 11,9% jest gatunkami zagrożonymi.

Poprzednia ocena z roku 2010 mówiła o liczbie 10,5% i od tego czasu przybyło około 400 zagrożonych gatunków.

• Jest to nasze wspólne, duże fińskie niepowodzenie, mówi dyrektor Fińskiego Muzeum Historii Naturalnej https://en.m.wikipedia.org/wiki/Finnish_Museum_of_Natural_History, Leif Schulman w wywiadzie dla Svenska Yle.
• Aktualna sytuacja jest znacznie poważniejsza niż ta którą mieliśmy nadzieję zobaczyć. Przyczyn jest wiele, ale w zasadzie ogólnym wyjaśnieniem jest sposób użytkowania naszego środowiska. Jest nim gospodarka leśna, ogromnie ważna w naszym kraju, dalej gospodarka rolna i budownictwo oraz związane z tym zanieczyszczanie środowiska. W coraz większym stopniu dochodzą do tego zmiany klimatyczne.

Te wszystkie czynniki były znane od dawna, mówi dalej Leif Schulman i minusem jest że nie przeciwdziałamy ich oddziaływaniu.

• I to jest prawdziwym problemem, fakt że nie robimy wystarczająco dużo aby zatrzymać ten negatywny rozwój.

Zagrożonych jest wiele kręgowców, przede wszystkim ptaków. Ogólnie 23 gatunki są gatunkami krytycznie zagrożonymi, CR.

Kilka przykładów to Puchacz śnieżny, sowa śnieżna (Bubo scandiacus), Zimorodek zwyczajny (Alcedo atthis), Batalion, bojownik batalion (Calidris pugnax), Jerzyk zwyczajny (Apus apus), Myszołów włochaty (Buteo lagopus), Puchacz zwyczajny (Bubo bubo), Mewa żółtonoga (Larus fuscus), Wróbel zwyczajny (Passer domesticus), Trznadel ortolan (Emberiza hortulana), Edredon zwyczajny (Somateria mollissima) i Dzwoniec zwyczajny (Chloris chloris).

Gatunki w Czerwonej Liście zgrupowane są w pięciu grupach:

• wymarłe regionalnie RE (Regionally Extinct)
• krytycznie zagrożony CR (Critically Endangered
• zagrożony wyginięciem EN (Endangered)
• narażony VU (Vulnerable)
• bliski zagrożenia NT (Near threatened)

Andreas Lindén naukowiec i badacz ptaków przy wyższej szkole zawodowej Novia w Ekenäs mówi: Można śmiało powiedzieć że dominującą przyczyną jest zanikanie środowisk życiowych. Zależy to oczywiście od gatunku ale ja osobiście uważam że nasze tereny mokre, z uwagi na odwadnianie rowami, są najbardziej zagrożone.

Edredon zwyczajny należy do tych gatunków które są najbardziej dotknięte. Czuje się on dobrze na jeziorach bogatych biologicznie a tych jest w Finlandii coraz mniej.

Gatunek ten nie miał najmniejszych problemów w roku 2000, pięć lat później był już w kategorii VU, w roku 2010 zagrożonym wyginięciem EN a dzisiaj jest już gatunkiem krytycznie zagrożonym CR.

W jego przypadku zagraża mu nadmierne nawożenie lasów oraz związane z tym „przenawożenie” cieków wodnych i jezior. W takich jeziorach czują się dobrze ryby z rodziny karpiowatych np. płocie odżywiające się tą samą fauną dna jezior co edredony. Dochodzi jeszcze plaga norek amerykańskich, rozpowszechnionych w Finlandii i wyjadających jaja ptasie.
Edredony miały do tej pory pewne schronienie poprzez ukrywanie swoich gniazd wśród mew śmieszek, ale te w ostatnich latach przeprowadziły się jakby w inne miejsca.

Innym gatunkiem krytycznie zagrożonym jest trznadel ortolan (Emberiza hortulana), mówi Andreas Lindén i nie tylko z powodu intensyfikacji naszego fińskiego rolnictwa ale i apetytów np. Francuzów gdzie poluje się na niego w czasie przelotów. Podobno jest on dla nich delikatesem smakowym.

Również inne gatunki żyjące w lasach dotknięte są intensywną gospodarką leśną i przykładem jest czarnogłówka zwyczajna (Poecile montanus) zagrożona wyginięciem EN czy jarząbek zwyczajny (Tetrastes bonasia) lub czubatka europejska (Lophophanes cristatus) zaklasyfikowane jako gatunki narażone VU.

• Aby poprawić warunki bytu dla ptaków bardzo istotnym jest tworzenie cały czas terenów ochronnych jak i dopasowanie każdej aktywności ekonomicznej do ochrony przyrody, do jej biologicznego zróżnicowana i bogactwa. Myślę że to ostatnie jest ogromnie ważne, mówi Andreas Lindén.

Między ssakami 41 gatunków są krytycznie zagrożone CR lub zagrożone wyginięciem EN np. lis polarny, piesiec (Vulpes lagopus), nerpa obrączkowana (Pusa hispida) podgatunek P. h. saimensis, Wilk szary (Canis lupus i rosomak tundrowy (Gulo gulo).

Wiewiórka polatucha syberyjska (Pteromys volans) przeszła ze stanu bliska zagrożenia NT do narażonej VU.
Ale pozytywnym przykładem jest ryś Felis lynx który zniknął z Czerwonej Księgi.

Jest na niej jednak sporo ryb takich jak np. łosoś jeziorny, węgorz europejski (Anguilla anguilla) czy salvelinus (Salmonidae).
Krytycznie zagrożonymi CR są łososie szlachetne salmo trutta trutta i sieja pospolita (Coregonus lavaretus).

Wiele mchów, porostów, roślin naczyniowych, motyli i błonkoskrzydłych leżą w strefie ryzyka i ich sytuacja pogorszyła się od roku 2010.
Około 10% owadów jest ujętych na czerwonej liście i ten trend zgadza się niestety z trendem ogólnoświatowym.

Jeżeli chodzi o motyle to ich sytuacja w Finlandii zarówno pogarsza się jak i polepsza. Przybyło trochę gatunków obcych, prawdopodobnie z uwagi na ocieplenie klimatu i pewne gatunki rozszerzają na północ swoją dotychczasową strefę.

Zanika wiele dotychczasowych środowisk przyrodniczych w Finlandii i razem z nimi znikają gatunki w nich żyjące.

Największa ilość zagrożonych fińskich gatunków żyje w środowisku leśnym oraz w środowiskach kulturowych człowieka, które zmniejszają się na wskutek działalności człowieka albo braku tej działalności.

W lasach liściastych typu grądowego, w Finlandii południowej, na glebach brunatnych, po fińsku lehtometsä i kangasmetsä, żyje 45% fińskich zagrożonych gatunków leśnych.
Takie lasy są silnie zagrożone w Finlandii.

Podobnie jak i rolnictwo w tradycyjnym typie.
Na pastwiskach widać coraz mniej bydła a rolnictwo zrobiło się tak „czyste” że dla owadów brakuje warunków do życia w takim środowisku, nie mówiąc o owadobójczych środkach ochrony roślin, mówi Ulla-Maija Liukko, naukowiec w centrali ochrony środowiska.

Liczba gatunków zagrożonych wzrosła również w terenach górskich, przy ciekach wodnych oraz na terenach skalistych.

Fińskie „góry”, fjell, https://en.m.wikipedia.org/wiki/Fell leżą w fińskiej Laponii i tamtejsze gatunki zagrożone dotknięte są zmianami klimatycznymi. Wiele gatunków potrzebuje po prostu więcej śniegu dłużej leżącego.

Ale największym zagrożeniem dla przeżycia gatunków jest współczesna gospodarka leśna, w Finlandii podobnie jak i w Szwecji oparta o zręby zupełne.

W lesie żyje 31,2% fińskich gatunków zagrożonych co oznacza 833 gatunki.
Zagrożenia wynikają z następstw wykonania zrębów zupełnych, innych prac z tym związanych, z małą ilością zachowanych lasów starych, z mniejszą ilością drzew dużych oraz drzew martwych, zmurszałych.

• Naszym największym problemem jest za mało lub brak lasów starych, pierwotnych, gammelskog. Istnieje ogrom gatunków wymagających do życia drzew starych, drzew martwych i nienaruszonego środowiska życia, mówi Leif Schulman.

O skandynawskich lasach starych, pierwotnych, tych tzw. gammelskog pisałem na Monitorze Leśnym w roku 2017
https://www.forest-monitor.com/pl/szwedzki-las-pierwotny-czesc-pierwsza/
http://www.forest-monitor.com/pl/szwedzki-las-pierwotny-czesc-druga/

Na drugim miejscu w zagrożeniach środowiskowych, po gospodarce leśnej, leży gospodarka rolna a głównie jej brak, czyli zarastanie pastwisk, łąk, tego tak opiewanego w obu krajach otwartego krajobrazu. To przyczyniło się do umieszczenia 639 gatunków na czerwonej liście.

Ocieplenie klimatu przesuwa granicę drzew w górę i powierzchnia górskich terenów bezdrzewnych, tzw. kalfjäll, zmniejsza się co oznacza duże problemy dla gatunków roślin i zwierząt żyjących w Laponii.

• Do prowadzi do sytuacji w której np. lis polarny czy pardwa górska zmieniają swój kolor zimowy wcześniej lub później, co w związku z brakiem śniegu wystawia je na łatwy łup drapieżników np. orła przedniego, mówi Leif Schulman.
• Aby zatrzymać te negatywne trendy nie wystarczy już stworzyć więcej terenów ochronnych. Musimy uznać zagrożenia za realne i potraktować je bardzo poważnie. Mamy przecież wystarczająco dużo raportów o tym jak zmniejszająca się liczba owadów zmniejsza możliwości zapylania roślin będących naszym źródłem pokarmu i czas na poważne reakcje z naszej strony, Jeżeli dojdziemy do granic naszego systemu ekologicznego, to będzie już za późno.

Potrzebujemy aktywnych przedsięwzięć, mówi Leif Schulman.

• Same tereny ochronne nie wystarczają, bo aby były skuteczne, powinny być tak duże iż ekonomicznie jest to niemożliwe. Zresztą w naszym przypadku, w Finlandii, większość zagrożonych gatunków żyje w południowej Finlandii i tam mamy tylko 5% lasów chronionych w przeciwieństwie do 19% w Finlandii północnej.

Wszystkie działania gospodarcze, budowa dróg, fabryk, rozbudowa miast, gospodarka leśna itp, muszą być absolutnie opracowywane pod kątem zachowania bogactwa biologicznego. Fakt iż takie względy uczynią rozbudowę infrastruktury i gospodarkę znacznie droższą jest niczym w porównaniu do kosztów katastrofy ekologicznej która może nas oczekiwać. Lepiej przeciwdziałać zawczasu niż później próbować naprawiać szkody, często gatunkowo nieodwracalne, kończy Leif Schulman.

Zdjęcie: ymparisto