Ratowanie wiązów na Gotlandii.

Tak pisałem w maju 2015 roku:

„Jak uratować wiązy? Hur ska de sista almarna räddas?

Wczoraj pisałem o szwedzkiej czerwonej liście gatunków zagrożonych i nie wspomniałem o pięknym i okazałym drzewie, który wszedł na pozycję niestety mało zaszczytną, gatunku krytycznie zagrożonego, CR, w Szwecji. Są to wiązy – wiąz szypułkowy Ulmus laevis, wiąz pospolity Ulmus minor oraz wiąz górski Ulmus glabra. Ten ostatni, tu nazywany leśnym (skogsalm) jest najcześciej występującym w Szwecji wiązem.

Że wiązy chorują to wiedzą nie tylko leśnicy. Tutaj w Szwecji od lat 1950-tych, “dzięki” grzybowi Ophiostoma zawleczonemu do Europy drogą morska, do Polski wcześniej niż do Szwecji bo od 1928 roku. Potem decydujący udział w rozpowszechnianiu choroby ma kornik Ogłodek wiązowiec, Scolytus scolytus, który przenosi grzyba.

Niewielu Rodaków wie pewno, że na szwedzkiej wyspie Gotlandia są jedne z najwiekszych w Europie, jeszcze żyjące, lasy i zagajniki wiązowe. Tam choroba trafiła dopiero w roku 2005 i może dlatego przystąpiono od razu silnie do jej zwalczania. Na czym to zwalczanie polega?

Sama choroba jest śmiertelna i nie ma na nią lekarstwa. Zaatakowane wiązy trzeba po prostu wyciąć, jesienią i zimą, do maja następnego roku, zezrębkować, wrzucić do kontenerów ze szczelnymi pokrywami, przetransportować do ciepłowni i spalić. Kornik i grzyb nie ma prawa sie rozpowszechnić. Ponieważ wiele wiązów połączone jest swymi korzeniami, to stosuje się tzw. ekoczopy do wbijania do korzeni drzew z ryzykiem choroby. Te czopy zawierają glyfosat i tu od razu pojawił się uboczny skutek ich używania – drzewa zamierają czasem od takich właśnie czopów a nie grzybów i kornika.

Gotlandia posiada od 1 – 2 mln  wiązów i do tej pory uschło około 20.000 drzew. Szwedzki urząd państwowy Skogsstyrelsen ( Zarząd Lasów) podał jednak ostatnio pocieszające cyfry: w roku 2014 zainwentaryzowano 3200 chorych drzew co jest o 200 drzew mniej niż w roku 2013. To daje pewne nadzieje że, być może uda się uratować, przynajmniej cześciowo, gotlandzkie wiązy. Na ten cel przeznaczono  35 mln. SEK w ramach programu LifeELMIAS, z funduszy UE. Program będzie prowadzony do roku 2018 albo, w razie potrzeby, dłużej.

Mówiąca o tym programie Karin Wågström, ze Skogsstyrelsen, dodaje  że wolałaby nie widzieć dalszej potrzeby.

Ta było w roku 2015, a po kilku latach?

Karin Wågström opisała w roku 2019 efekty europejskiego programu LifeELMIAS, przeprowadzonego na Gotlandii w latach 2013-2018.

Usunięto około 56.000 chorych i będących w strefie ryzyka wiązów, co stanowiło 5-6% populacji, zakładając jej wielkość na 1 mln drzew.

Koszty około 35 mln SEK (14 mln PLN).

Rok później, w listopadzie 2020 roku, opublikowany został raport „Almpopulationens framtid på Gotland” – „Przyszłość populacji wiązów na Gotlandii”.

W raporcie stwierdzono, że jeśli uda się zwalczyć chorobę wiązów na takim samym poziomie jak obecnie, to w roku 2100 może zostać zachowanych około połowy większych wiązów w porównaniu z obecnymi, łącznie z ważnymi starszymi drzewami. Wtedy prawdopodobnie nawet gatunki zależne od wiązów będą mogły żyć i przyczyniać się do różnorodności biologicznej.

– Istnieje kilka gatunków towarzyszących, które zależą od starszych wiązów, na przykład porosty. Przy wystarczająco dużej populacji starszych wiązów można je również uratować na przyszłość, mając czas na zasiedlenie nowych drzew w tym wieku i uzyskania niezbędnej struktury kory, mówi Annika Forsslund, specjalistka ds. ochrony przyrody w Urzędzie Wojewódzkim (Länsstyrelsen) na Gotlandii.

Jeśli prace zostaną wstrzymane, już w ciągu pięciu lat umrze 250.000 wiązów o średnicy większej niż 10 centymetrów, a ostatecznie znikną wszystkie starsze wiązy na wyspie .

Według obliczeń Riksskogstaxeringen (odpowiada polskiej WISL), opartych na inwentaryzacji populacji wiązów w 2020 roku, na Gotlandii żyje obecnie około 2,24 mln wiązów. Populacja wiązu na Gotlandii jest największą w Europie i stosunkowo nietkniętą populacją tych drzew.

W latach 2005–2019 ścięto 62.000 wiązów.

Pod wpływem tego raportu zarówno Szwedzka Agencja Ochrony Przyrody, Naturvårdsverket, jak i Szwedzka Agencja Leśna, Skogsstyrelsen, podjęły w grudniu 2020 roku wspólną decyzję o kontynuowaniu prac związanych ze zwalczaniem choroby wiązów i ochrony wiązów na Gotlandii.

-Ciągła kontrola jest warunkiem wstępnym, aby populacja wiązów nie uległa załamaniu. Gdyby teraz podjęto decyzję o zaprzestaniu stosowania środków kontroli, większość wiązów prawdopodobnie wymarłaby w ciągu 15 lat, powiedziała Karin Wågström że Skogsstyrelsen.

Ciągła kontrola ma ogromne znaczenie nie tylko ze względu na gatunek drzewa. Wiązy są ważnymi żywicielami około 250 gatunków, z których 121 znajduje się na czerwonej liście, a kolejnych 420 gatunków wykorzystuje wiązy. Prawie 60 gatunków specjalizuje się w wiązach, a 23 z nich znajdują się na czerwonej liście.

Skogsstyrelsen wprowadziło też nowe metody zwalczania choroby wiązów. W komunikacie prasowym z maja 2021 roku, urząd pisze o wykorzystaniu sztucznej inteligencji i uczenia maszynowego.

Użyte zostaną drony do kontroli z powietrza wybranych obszarów leśnych na Gotlandii.

Zdjęcia wykonane przez drona zostaną następnie wykorzystane do uczenia maszynowego, obszaru sztucznej inteligencji. Celem jest stworzenie modelu sztucznej inteligencji, na bazie zdjęć i informacji terenowych, w zakresie wyszukiwania wiązów i drzew chorych na wiązy na zdjęciach z drona, a ostatecznie na zdjęciach lotniczych.

Przed kilkoma miesiącami tematem chorych wiązów na Gotlandii zainteresowała się również szwedzka telewizja i Christoffer Ulfsparre, kierownik projektu Skogsstyrelsen na Gotlandii mówi:

-Gotlandia to dość ograniczony obszar, na którym co roku mamy pewną liczbę chorych wiązów, które, mamy nadzieję, wystarczy usunąć, aby zapobiec infekcji. Prawdą jest również, że jest to prawdopodobnie jeden z ostatnich dużych drzewostanów wiązowych w Europie, warty zachowania. https://www.svt.se/nyheter/lokalt/ost/sista-stora-striden-mot-almsjukan-i-europa-star-pa-gotland

O jesionach i wiązach na Gotlandii pisałem już kilka lat temu w https://www.blog.forest-monitor.com/pl/choroby-wiazow-i-jesionow/

Zdjęcie: slu