Pomiary różnorodności biologicznej lasów – cele i wskaźniki.
Celem raportu opracowanego przez pracowników naukowych z SLU, Sveriges Lantbruksuniversitet, było przekazanie wiedzy na temat wskaźników różnorodności biologicznej oraz systemów tych wskaźników stosowanych w granicach Szwecji oraz w Norwegii, Finlandii, Estonii i w Niemczech a w następstwie wyciągnięcie ogólnych wniosków dotyczących pomiaru bioróżnorodności w lasach szwedzkich.
https://internt.slu.se/globalassets/ew/org/centrb/f-for/pdf/ffrapport_mata_mangfald_2020-03-12.pdf
Myślę że polskiego czytelnika nie interesują specjalnie szwedzkie wskaźniki różnorodności biologicznej czy nawet porównania z sąsiednimi krajami ale pierwsza część raportu opisująca światowe wskaźniki i systemy oceny różnorodności biologicznej jest warta przedstawienia. Po to m.in. aby ubrać w konkrety to o czym się dużo mówi i dyskutuje, zwłaszcza na mediach socjalnych ale raczej niewiele wie, o czym zresztą pisaliśmy w https://www.forest-monitor.com/pl/roznorodnosc-biologiczna-modne-slowo/
Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa FAO, Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody IUCN i Unia Europejska ma wiele, częściowo nakładających się na siebie, systemów oceny wartości oraz systemów informowania o różnorodności biologicznej. Część z nich wchodzi w prawa krajowe poprzez ratyfikację umów międzynarodowych lub udział w organizacjach światowych i Unii Europejskiej.
Konwencja o różnorodności biologicznej, Convention on Biological Diversity, CBD, opracowana na Szczycie Ziemi w Rio w roku 1992, została podpisana do tej pory przez 197 krajów (CBD 2019) i ma trzy główne cele:
- Zachowanie różnorodności biologicznej na trzech poziomach: ekosystemów, gatunków i genów
- Zrównoważone wykorzystanie biologicznej różnorodności i jej części
- Sprawiedliwy podział wartości stworzonych przez zrównoważone z nich korzystanie.
Ta konwencja obowiązuje we wszystkich krajach UE i w jej ramach przyjęty został w roku 2010 strategiczny plan dotyczący różnorodności biologicznej zwany planem Nagoya albo planem Aichi. Plan zawiera 20 celów które należy osiągnąć do roku 2020 aby zatrzymać straty w różnorodności biologicznej. Jednym z tych celów jest osiągniecie 17% powierzchni lądowej i wód słodkich kraju jako powierzchni przeznaczonej na cele ochrony przyrody.
Sekretariat CBD opracował do tej pory cztery raporty o stanie różnorodności biologicznej Global Biodiversity Outlook, na podstawie raportów z poszczególnych krajów, Country reports. Ostatni raport pochodził z roku 2014 (Global Biodiversity Out- look 4 , CBD 2014), i stwierdził że cele planu Nagoya nie będą prawdopodobnie osiągnięte do roku 2020.
Szczyt Ziemi w Rio oznaczał zgodę na przyjęcie pewnych leśnych zasad i kanonów, uściślonych na the Ministerial Conference on the Protection of Forests in Europe, MCPFE, w Helsinkach w roku 1993. Nazwa MCPFE ma od roku 2009 skrót Forest Europe.
Konferencja w Helsinkach opracowała ogólne linie dotyczące zrownoważonej gospodarki leśnej w Europie oraz zachowania różnorodności biologicznej lasów Europy.
Forest Europe rozwinął, krok za krokiem, wspólne wskaźniki stosowane w poszczególnych krajach. Były i są one zawarte w dotychczasowych raportach „State of Europe’s Forests”. Ostatni pochodzi z roku 2015 https://foresteurope.org › state-euro…WebbresultatState of Europe’s Forests 2015 Report – Forest Europe i kontynuowane są prace nad aktualnym, który ma zostać ogłoszony na spotkaniu Forest Europe 2020 w Bratysławie, w październiku 2020.
Przykłady na wskaźniki różnorodności biologicznej z raportu z roku 2015:
- Naturalność lasów. Tutaj wyszczególniono lasy nienaruszone, lasy półnaturalne i plantacje leśne. (www.fao.org › …PDFWebbresultatdefinition of forest – FAO) W Europie mamy 86% lasów półnaturalnych, 9% plantacji leśnych i tylko 4% lasów nienaruszonych, naturalnych.
- Martwe drewno. Tutaj wiele krajów raportuje tylko ogólne masy i średnio wynosi ona 11,5 m3/ha. W Szwecji było to w roku 2010 tylko 7,8 m3/ha (3,1 drewna stojącego i 4,7 drewna leżącego).
- Zagrożone gatunki. Te powinny być zgłaszane do Forest Europe zgodnie z czerwoną listą gatunków zagrożonych IUCN i raport z roku 2015 zawiera listę 30 krajów z ich gatunkami czerwonymi. Problemem jest jednak że wiele krajów używa swojej klasyfikacji zamiast międzynarodowej IUCN Red List. Najbardziej przystosowaną listą jest czerwona lista dotycząca zagrożonych gatunków drzew.
- Lasy chronione. Tutaj lista obejmuje 22 kraje i ogółem 12,2% lasów Europy są chronione z uwagi na różnorodność biologiczną. Najwyższy procent lasów chronionych ma Hiszpania, Włochy, Finlandia i Szwecja. Lasy chronione dzielą się z kolei na lasy nienaruszone i na lasy wymagające aktywnej opieki. Różne rodzaje ochrony w różnych krajach robią porównania bardzo trudne. W całej Europie udział „active conservation management” wynosi 40% j tuż za nim idą lasy chronione na poziomie krajobrazu – 37%. Ta ostatnia kategoria lasów może zawierać zarówno tereny Natura 2000 jak i lasy produkcyjne.
Ogółem ostatni raport Forest Europe z roku 2015 zawiera 35 ilościowych wskaźników dotyczących stanu lasów Europy i 12 wskaźników jakościowych.
FAO Global Forests Resource Assessment
opisuje stan lasów świata już od roku 1946 opierając się na raportach krajowych (Country reports) i swoich analizach. Ostatni raport ( www.fao.org › …PDFWebbresultatGlobal Forest Resources Assessment 2015 – FAO) opiera się na danych z 234 krajów, z których 155 krajów opracowały raporty samodzielnie. FRA daje obraz wylesiań i zalesień na świecie, podział światowych lasów na naturalne, półnaturalne i plantacje, jak i sposób użytkowania lasów. Gospodarka leśna mająca pierwszeństwo króluje tylko w 31% lasów, 28% ma użytkowanie wielostronne i 13% jest chronione z uwagi na różnorodność biologiczną.
Dowiadujemy się również o np. ilości lasów certyfikowanych czy z planami użytkowania lasu, natomiast raport nie mówi o wskaźnikach dotyczących różnorodności biologicznej lasów.
Biodiversity Indicators Partneship – BIP
współpracuje z organizacjami międzynarodowymi, takimi jak jak organizacje ponadpaństwowe IUCN, OECD, FAO czy organizacjami non-profit np. BirdLife International.
BIP opiera się na 17 wskaźnikach różnorodności biologicznej zgrupowanych w siedmiu obszarach docelowych opisanych w https://en.m.wikipedia.org › wikiBiodiversity Indicators Partnership – Wikipedia
Kraje skandynawskie zainicjowały już w roku 1998 wspólną statystykę dotyczącą stanu lasów a w kilka lat później program BioNord
opierający się na 24 wskaźnikach opracowanych przez urządzanie lasu. Tematem poruszającym bezpośrednio temat różnorodności biologicznej jest „Species diversity and threatened species”.
Wskaźniki BioNord przypominają w dużym ale nie całkowitym stopniu wskaźniki Forest Europe.
Strategia Unii Europejskiej – EU Biodiversity Strategy 2020 oraz SEBI Streamlining European Biodiversity Indicators (EU 2019)
która powstała w roku 2011, ma na celu zatrzymanie utraty różnorodności biologicznej i usług ekosystemów do roku 2020 i zawiera sześć celów oraz 20 wskaźników.
Szwedzki raport który tutaj cytuję nie mówi nic o osiągnięciu tych celów ale być może już niedługo European Environmental Agency zabierze głos na ten temat.
Mimo iż celem Konwencji o różnorodności biologicznej, Convention on Biological Diversity, CBD, było i jest zatrzymanie wyginięcia gatunków to różnorodność biologiczna stale maleje.
Stuart H. M. Butchart i inni,
z University of Cambridge, spróbowali w roku 2010 ocenić światowe trendy poprzez zestawienie w którym 31 wskaźników różnorodności biologicznej startuje z tej samej pozycji roku 1970, jako roku pierwszego.
Większość wskaźników takich jak np. rozwój populacji poszczególnych gatunków, ryzyko wyginięcia, status środowiskowy czy zestawienie gatunkowe pogarszała się bez odznak powstrzymania tego procesu, a równocześnie wzrósł nacisk na środowisko naturalne widoczne w takich wskaźnikach jak zużywanie zasobów przyrodniczych, wzrost gatunków inwazyjnych, nadmierna eksploatacja zasobów czy zmiany klimatyczne.
Grupując te wskaźniki w indeksy naukowcy z Cambrigde przedstawili cyfry pogorszenia od roku 1970 dla niektórych indeksów:
Wild Bird Index – 2,6%
Waterbird Population Status Index – 33%
Living Planet Index – 31%
Red List Index – 6,1%
Extent of forest – 3,1%
Living Planet Index, LPI,
jest wskaźnikiem określającym światowy stan różnorodności biologicznej i zdrowia planety. Opracowany został przez Zoological Society of London i WWF w roku 1988 i wykorzystuje dane dotyczące ponad 4000 gatunków, reprezentujących około 6% kręgowców na świecie.
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (International Union for Conservation of Nature, IUCN)
powstała w roku 1948 z inicjatywy ONZ. Ma ona aktualnie 1300 członków, zarówno krajów jak i pojedynczych organizacji.
Jednym z hej pociągnięć było stworzenie czerwonej listy gatunków zagrożonych, w przypadku IUCN listy światowej, a oprócz tego list regionalnych (np. Europa) i list krajowych. Dzisiaj istnieje 26 list regionalnych i 114 list krajowych gatunków zagrożonych (Tingstad 2018).
Czerwone listy gatunków zagrożonych pokazują zarówno zagrożone gatunki jak i zmiany w bioróżnorodności. Lista światowa jest m.in. narzędziem do śledzenia efektów założeń Nagoya planu, które powinny być osiągnięte do końca 2020 roku.
IUCN:s Red List Index, RLI
jest zbiorczym wskaźnikiem opisującym trendy w różnorodności biologicznej i dotyczy w skali światowej czterech grup gatunków. Jeżeli indeks wynosi „1” to wszystkie gatunki są niezagrożone (Least concern), jeżeli indeks wynosi „0” to wszystkie gatunki w grupie są obumarłe (Extinct).
Natural Capital Index (NCI)
jest wskaźnikiem stworzonym w Holandii (NCI 2002) i pokazuje w jakim stopniu aktualny stan gatunkowy w ekosystemie odbiega od stanu sprzed industrializacji. Podobny indeks powstał w Norwegii – Naturindeks.
Biodiversity Intactness Index (BII)
jest podobnie jak NCI miarą porównawczą stanu aktualnego ze stanem idealnym, gdzie stan idealny to „0” a ekosystem zupełnie zniszczony to „100”. BII można użyć do ocen stanu światowego, krajowego czy lokalnego i jest cytowany w wielu pismach naukowych. Krajowe analizy różnorodności biologicznej w Wielkiej Brytanii i Kolumbii oparte są o indeks BII. W skali światowej BII opadł z poziomu 71,6 w roku 1970 do poziomu 78,6 w roku 2014 i najbardziej obniżył się w ekosystemach tropikalnych.
Dyrektywa siedliskowa (dyrektywa habitatowa) Unii Europejskiej (92/43/EWG)
spełnia kierowniczą rolę w ochronie przyrody na terenie UE. Centralnym przedsięwzięciem UE dotyczącym zachowania gatunków jest sieć obszarów Natura 2000. W Szwecji jest ich około 4000 o powierzchni prawie 8 mln ha. Duża część tych powierzchni jest chroniona w postaci parków narodowych, rezerwatów przyrody i obszarów z biotopami kluczowymi (Artdatabanken 2018).
Dyrektywa siedliskowa dzieli gatunki w nią wchodzące na trzy kategorie z których kategoria 1 obejmuje te których siedliska życiowe wymagają ochrony.
Kraje Unii Europejskiej składają raporty dotyczące statusu ochronnego gatunków co 7 lat i ostatni raport w przypadku Szwecji pochodzi z roku 2013. Dotyczył on 164 grup gatunków i 89 typów środowiska. Nowy raport został przez Szwecję złożony latem 2019 roku, ale nie jest jeszcze kompletny.
Dyrektywa ptasia – 2009/147/WE z 30 listopada 2009
była w swojej początkowej formie z roku 1979 najstarszą formą ochrony dzikich zwierząt w Unii Europejskiej i chroni wszystkie występujące w przyrodzie ptaki oraz ich miejsca wylęgów. Anneks 1 dyrektywy mówi o 194 gatunkach ptaków które należy chronić. Terenami chronionymi są również obszary Natura 2000.
Agenda 2030
opracowana przez ONZ https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Cele_Zrównoważonego_Rozwoju_2030 zawiera 17 światowych celów zrównoważonego rozwoju. Cel 15 „Ochrona, przywracanie oraz promowanie zrównoważonego użytkowania ekosystemów lądowych, zrównoważone gospodarowanie lasami, zwalczanie pustynnienia, powstrzymywanie i odwracanie procesu degradacji gleby oraz powstrzymanie utraty różnorodności biologicznej” mówi m.in. o zrównoważonej gospodarce leśnej i powstrzymaniu strat w różnorodności biologicznej. Szwecja zobowiązała się do ochrony i zapobieganiu wymierania zagrożonych gatunków do roku 2020 i odpowiedzialność za raporty spoczywa na urzędach państwowych Skogsstyrelsen (do spraw gospodarki leśnej) i na Naturvårdsverket (odpowiednik polskiej GDOŚ).
Zdjęcie: globalamalen