Maksymalna ekonomia cięć typu przerębowego.

Szwedzki badacz Nils Fagerberg uważa że cięcia typu przerębowego (plockhuggning po szwedzku, co można przetłumaczyć na cięcia wybiórcze, TC) są bardziej opłacalne dla właściciela lasu niż cięcia zrębami zupełnymi (trakthyggesbruk).

Jego praca doktorska jest podręcznikiem optymalizacji rentowności gospodarki leśnej w lasach zdominowanych przez świerk w południowej Szwecji.
(https://pub.epsilon.slu.se/27638/1/fagerberg-n-et-al-220426.pdf)

Zainteresowanie tzw. leśnictwem precyzyjnym wzrasta w Szwecji i można powiedzieć, że praca Nilsa Fagerberga jest tego najlepszym dowodem. Jego obliczenia dotyczą optymalizacji selekcji pojedynczych drzew podczas cięć w lasach wielowarstwowych.

Ogólnie biorąc leśnictwo precyzyjne, (precisionsskogsbruk), nazwa rozpropagowana przez Stora Enso, to przykładowo:

-gospodarka leśna, w której każde drzewo lub grupa drzew jest zarządzana optymalnie
-wysoka jakość danych opisujących las, zapewniona poprzez cyfrowe informacje zwrotne po pracach leśnych, z teledetekcji, dronów czy harwesterów
-monitoring różnorodności biologicznej
-zwiększona adaptacja odnowienia lasu do typów drzewostanu
-zoptymalizowane szlaki zrywkowe forwardera
-szczegółowe mapy inwazji korników
-unikanie szkód wyrządzanych w glebie przez maszyny leśne za pomocą teledetekcji
-lepsze dopasowanie gospodarki leśnej do zamówień surowców przemysłowych
-szczegółowe rozliczanie zużycia paliwa maszyn leśnych.

Czy te przykłady są czymś nowym dla polskich leśników? W teorii na pewno nie, natomiast praktyka jest pewno różna, podobnie zresztą jak w szwedzkich lasach Stora Enso, firmie wprowadzającej leśnictwo precyzyjne w życie (https://www.atl.nu/stora-enso-satsar-pa-precisionsskogsbruk)

W ostatnich latach szwedzka debata na temat tzw. leśnictwa ciągłego czyli leśnej gospodarki bezzrębowej (po szwedzku „hyggesfritt skogsbruk” albo „kontinuitetsskogsbruk” a po angielsku Continuous Cover Forestry, CCF”) była i jest bardzo intensywna.
Według jednych jest to korzystne rozwiązanie, zarówno dla różnorodności biologicznej jak i gospodarki leśnej, według innych skutkuje to ograniczeniem produkcji, wyższymi kosztami wyrębu i wyczerpaniem zasobów leśnych w dłuższej perspektywie.

Nils Fagerberg jest jednak pewien swojej racji:
-Właścicielowi lasu bardziej opłaca się pozyskiwanie selektywne. Rok temu pewnie nie odważyłbym się powiedzieć tego tak jednoznacznie, ale ostatnio pojawia się wiele badań, które to potwierdzają.

Odwołuje się on tutaj między innymi do Finlandii i badaczy takich jak Timo Pukkala.
-Finlandia wyprzedza Szwecję o 15 lat pod względem leśnictwa ciągłego. Przeprowadzono tam wiele badań, co przyniosło większą akceptację władz i samej gospodarki leśnej. Leśnictwo ciągłe generuje prawdopodobnie nieco mniejszą produkcję, ale wyższy udział tarcicy oraz wyższe wartości społeczne oraz środowiskowe i tutaj przykładem są grzyby, mikoryza, runo leśne czy podrost

Nils Fagerberg nie badał w swojej pracy uwarunkowań typu czy leśnictwo ciągłości zapewnia lepszą ekonomię niż gospodarka leśna oparta w Szwecji na zrębach zupełnych. Nie dokonał też porównań produkcji drewna czy wartości przyrodniczych pomiędzy tymi dwoma rodzajami gospodarki leśnej.
-Pytanie w mojej pracy nie brzmi, czy leśnictwo ciągłości jest potencjalnie bardziej opłacalne, natomiast pytaniem jest, jak z leśnictwem ciągłym poradzić sobie w praktyce. Moją ambicją jest pokazanie tego, mówi on.

-Skupiłem się na tym, jak powinien przebiegać dobór drzew do wycinki, aby zapewnić najwyższą opłacalność w leśnictwie ciągłym.
W przypadku każdego drzewa stoisz wtedy przed wyborem, czy je ściąć, czy nie. Wybór ten zależy od tego, jak duży jest przyrost wartości danego drzewa, jak duży negatywny wpływ ma dane drzewo na wzrost wartości innych drzew oraz jak duży jest koszt alternatywny niewycięcia drzewa.

Aby móc obliczyć, w jaki sposób poszczególne drzewa wpływają na swój przyrost, Nils Fagerberg opracował w swojej pracy, między innymi, modele przyrostu zależne od odległości.
-Stosowane obecnie modele przyrostu słabo sprawdzają się w lasach wielowarstwowych. Przeceniają przyrost smukłych drzew i nie doceniają przyrostu grubszych, w których leży wartość.

Praca zawiera reguły decyzyjne dotyczące dostosowania docelowej średnicy pojedynczego drzewa w stosunku do konkurencji wokół niego. Docelowa średnica jest również kontrolowana przez inne czynniki.
W celu stworzenia kompleksowego wsparcia decyzyjnego Nils Fagerberg opracował instrukcję zabiegów hodowlanych w oparciu o wyniki zarówno swojej pracy doktorskiej jak i dostępnych badań.

Ekonomicznie zoptymalizowane pozyskanie drewna poprzez cięcia przerębowe, wybiórcze (plockhuggning) nie jest jednak samo w sobie rozwiązaniem dla różnorodności biologicznej.
-Nie, takie cięcia tworzą las wielowarstwowy, niemniej jednak dalej las produkcyjny, w którym nie ma drzew grubych lub martwego drewna i zarządzanie musi być uzupełnione o uwzględnianie zachowania warunków bioróżnorodności, podobnie zresztą jak w przypadku zrębów zupełnych.

-Nie ma zagrożenia zniszczenia lasu, jeśli zastosujesz się do rad z mojej pracy, ale z drugiej strony istnieje ryzyko naruszenia paragrafu 5 ustawy o ochronie lasów (Skogsvårdslag) mówiącego że drzewostan zarządzany zgodnie z moimi zaleceniami, może być uznany za drzewostan tzw. resztkowy, który należy odnowić, czyli wyciąć.
Ta „resztkowość” drzewostanu określana jest diagramem zapasu drzewostanu w stosunku do jego wysokości i tutaj wchodzi w grę kolejny paragraf, nr.10.
Oba paragrafy dotyczą drzewostanów trzebieżowych.
Po przeprowadzeniu trzebieży drzewostan powinien mieć zapas drewna nie niższy niż na diagramie opisującym zależność zapasu od wysokości drzewostanu, np. przy wysokości 28 m zapas powinien wynosić od 150 do 300 m3 lasu na pniu na 1 hektar.
https://www.skogskunskap.se/skota-barrskog/gallra/gallringens-grunder/lagen-och-gallring/

Biorąc więc praktycznie oba paragrafy decydują, że zapas drzewostanu trzebieżowego o wysokości 28 m musi leżeć w granicach od 150-300 m3 lasu na pniu, bo w przeciwnym przypadku uznany on zostanie za nadający się od razu tylko do wycięcia zrębem zupełnym i do odnowienia.

Paragrafy 5 i 10 szwedzkiej ustawy o lasach są opracowane dla lasów jednowiekowych oraz praktycznie jedno czy dwugatunkowych (świerk, sosna) i trudne do interpretacji w lesie wielowarstwowymi i różnowiekowym. Rozgraniczenia zasobów drewna nie mogą być stosowane w stosunku do lasów wielowarstwowych i to samo dotyczy minimalnego dozwolonego wieku dla cięć odnowieniowych.

Nawiasem mówiąc oba te paragrafy zrobiły karierę literacką i powinny być znane również w moim starym kraju. Opisał je w „Leśnej mafii” Maciej Zaremba, pisząc o właścicielu lasu w północnej Szwecji, Haraldzie Holmbergu. Został on oskarżony w roku 2009 o „przygotowanie do popełnienia przestępstwa środowiskowego” uprawiając swój las metodami bezzrębowymi. Prokurator twierdził, opierając się o paragrafy 5 i 10, że Harald Holmberg przerzedził swój las za bardzo i powinien go wyciąć zrębem zupełnym oraz odnowić. Sąd wydał wyrok uniewinniający a w roku 2018 Szwedzka Agencja Leśna, Skogsstyrelsen, wprowadziła bezzrębowe metody gospodarki leśnej jako dozwolone w prawie leśnym, nie zmieniając jednak interpretacji paragrafu 5 i 10. Harald Holmberg napisał również książkę „Ett brott i skogen” („Leśne przestępstwo”).
https://sverigesradio.se/artikel/7105705

-Nie ma naukowych podstaw dla poziomu z paragrafów 5 i 10, prawdopodobnie jest on ustawiony głównie w celu zapewnienia produkcji na dużą skalę. Obowiązujące prawo leśne jest restrykcyjne dla tych, którzy chcą prowadzić optymalne pozyskanie w leśnictwie ciągłym, a tym samym utrudnia efektywne użytkowanie gruntów leśnych wbrew jego celom. Finlandia zdecydowała się już dostosować swoje odpowiedniki paragrafu 5 i 10, mówi Nils Fagerberg.

Uważa on, że ​​jego podręcznik optymalizacji rentowności w zarządzaniu lasem w leśnictwie ciągłym, może wydawać się skomplikowany, ale tak naprawdę nie jest bardziej skomplikowany niż dzisiejszy standardowy szablon przeprowadzania trzebieży. Opierając się na własnym doświadczeniu, szacuje czas potrzebny na wyznaczenie drzew na około trzy godziny na 1 hektar, dla nowicjusza może to być prawdopodobnie bardziej czasochłonne. Jest jednak nadzieja, że ​​wybór drzew można zautomatyzować na dłuższą metę.

-Technologia zaszła tak daleko, że możliwe jest uzyskanie wszystkich istotnych danych o lesie poprzez skanowanie; położenie wszystkich drzew, a także wysokość, średnicę i gatunki drzew. Na tej podstawie można obliczyć, które drzewa mają zostać usunięte, a następnie przesłać te informacje bezpośrednio do operatora harwestera w celu przeprowadzenia i kontroli ścinki, podsumowuje Nils Fagerberg.

Oto jego cztery praktyczne kroki:

Krok 1
Aby przystąpić do hodowli lasu metodą optymalnych cięć wybiórczych, przerębowych, (optimerad plockhuggning), należy spełnić dwa kryteria:
-Średnia pierśnica musi być mniejsza niż 35 cm.
-Bazowa powierzchnia podstawowa dla drzew o sortymencie papierówki (pierśnica 8–18 cm) musi być większa niż 2 metry kwadratowe na hektar.
Jeśli którekolwiek z kryteriów nie jest spełnione, lepiej jest zastosować konwencjonalne zarządzanie lasem aż do zrębu zupełnego, aby następnie doprowadzać las do wielowarstwowego i cięć wybiórczych, przerębowych.

Krok 2
Oceniaj zawsze wpierw największe drzewo. Oznacza to, że takie drzewo nie może mieć większych drzew w promieniu 10 m obok siebie.
Spójrz na tabelę średnic docelowych poniżej (link do pracy naukowej, TC). Zacznij od średnicy docelowej, która odpowiada żądanej stopie procentowej. W najprostszej formie cięć wybiórczych ścinane są wszystkie drzewa powyżej tej docelowej średnicy. W celu dalszej optymalizacji docelowa średnica jest dostosowywana zgodnie z krokami 3 i 4

(Żądana stopa procentowa…Nie przypominam sobie podobnych wymagań przy wyznaczaniu trzebieży w moich latach leśniczowania w Lasach Państwowych. No, ale było to przed 40-50 laty i dzisiejsi leśniczowie LP mają może lepsze wykształcenie ekonomiczne. TC)

Krok 3
Dostosuj średnicę docelową w oparciu o aktualną cenę rynkową.
Obniż docelową średnicę o 1 cm na każde 3% wzrostu ceny rynkowej w stosunku do średniej ceny z ostatnich lat. Podnieś odpowiednio ekwiwalent, jeśli cena jest niska.

Krok 4.
Dostosuj docelowe średnice dla poszczególnych drzew:

-Dostosuj średnicę docelową w oparciu o lokalną sytuację konkurencyjną zgodnie z poniższym diagramem średnicy docelowej (powyższy link, TC).Jeśli bazowa powierzchnia podstawowa wokół drzewa jest mniejsza niż 15 m2 na hektar, nie dokonuje się żadnej korekty. Jeśli powierzchnia bazowa jest większa, zmniejsz docelową średnicę o 0,5 centymetra na każdy dodatkowy 1 m2 powyżej 15 m2 bazowej powierzchni podstawowej bazowej na hektar.

-Dostosuj docelową średnicę w oparciu o jakość pnia, dłużycy drzewa. Jeśli drzewo nie spełnia jakości normy tartacznej klasy 1, zmniejsz docelową średnicę o 6 cm.

-Dostosuj docelową średnicę w oparciu o proporcję zielonej korony. Obniż docelową średnicę o 1 cm na każdą dziesiątą część poniżej 0,7, czyli 70 procent zielonej korony.

Zalecenia ogólne:

-W celu zminimalizowania ryzyka w przypadku drzewostanów wrażliwych, pobranie masy drzewostanu można ograniczyć do 25–30%. Jeśli z tego powodu pozostawione zostaną drzewa dojrzałe do wycinki, to należy powrócić z nowymi cięciami po 6-8 latach, kiedy las zdążył się już ustabilizować. Pobieranie masy w wysokości około 25–30% stosuje się w odstępach około 15 lat.
-Drzewa, które nigdy nie osiągną jakości drewna tartacznego, należy usunąć, gdy w pobliżu znajduje się lepsza alternatywa, w promieniu około 8 m.
-Unikaj ścinania tzw. drzew ujemnych (o pierśnicy mniejszej niż 13 cm).
-Jeśli drzewostan jest młodym lasem (górna wysokość poniżej 20 m), przeprowadzaj czyszczenia i trzebieże do ogólnie rzadkiego stanu drzewostanu, sprzyjającemu powstaniu wielowarstwości lasu oraz stabilnych i żywotnych drzew. Ten szablon można zastosować, gdy dominujące drzewa mają pierśnicę powyżej 22 cm.

Źródło:
https://www.atl.nu/manual-sa-maxar-du-ekonomin-i-plockhuggningen

Zdjęcie: Nils Fagerberg