Lasy w Algierii – Produkcja, eksploatacja i rozwój sektora leśnego w gospodarce kraju.

Masywy leśne w Algierii, choć poważnie ograniczone w ostatnich dziesięcioleciach, nadal pokrywają wiele obszarów górskich. Te ostatnie, zasadniczo śródziemnomorskie, składają się z gatunków ściśle związanych z klimatem i których wygląd zmienia się w miarę oddalania się od morza.

Istnieją trzy główne strefy leśne:

-Linia brzegowa oraz pasma przybrzeżne i podbrzeżne na wschodzie kraju (Masywy Małej Kabylii, Edough, El Tarf, Guelma, Souk Ahras), regiony dobrze nawodnione, porośnięte najgęstszymi i najpiękniejszymi lasami dębu korkowego Quercus  suber i dębu algierskiego Quercus canariensis.

-Łańcuch górski Atlas Tellski, regiony słabiej nawodnione, w tym duże lasy sosny alepskiej Pinus halepensis i dębu ostrolistnego Quercus ilex (Monts de Tlemcen, Sidi Bel Abbès, Saida, Tiaret) oraz cedr atlaski Cedrus atlantica na najwyższych szczytach z Babors, Atlas Bliden, Djurdjura, Ouarsenis.

-Pasmo górskie Atlas Saharyjski, mający duże obszary sosny alepskiej w Aurès-Nemencha, Hodna, Ouled Nail i Djebel Amour oraz większość algierskiego lasu cedrowego na wysokości powyżej 1200 m.

Stopień pokrycia tych lasów waha się od około 50% dla Kabylii – regionu środkowego i wschodniego, do 2% dla strefy południowej.

W ich skład wchodzą:

-lasy naturalne: 1.329.400 ha

-tereny ponownie zalesione: 972.800 ha,

– makia: 1.844.800 ha,

– tereny trawiaste: 2.800 ha.

Głównymi gatunkami tworzącymi te formacje leśne są:

-sosna alepska – 38%

-dąb korkowy – 22%

-dąb ostrolistny – 17%

-jałowiec – 11%

-dąb algierski – 3%

-cedr atlaski  – 1%

-sosna nadmorska Pinus pinaster –1%

-różne – 7%, w tym eukaliptus.

Powierzchniowo poszczególne gatunki zajmują:

-sosna alepska – 800.000 ha

-dąb korkowy – 463.000 ha

-dąb ostrolistny – 354.000 ha

-dąb algierski – 65.000 ha

-jałowce – 217.000 ha

-żywotnik (tuja) – 143.000 ha

-cedr atlaski – 120.000

-inne liściaste – 168.000 ha

-inne iglaste – 58.000 ha

Systemy leśne w Algierii, podobnie jak w krajach sąsiednich, Maroko i Tunezji, są formacjami o niestabilnej równowadze. Są one w stanie ciągłego stresu związanego z suszą (kilka kolejnych suchych miesięcy w lecie) i są stale poddawane licznym naciskom wywieranym przez człowieka i zwierzęta gospodarskie.

Silna ludzka obecność wokół i wewnątrz masywów leśnych (0,9 mieszkańca/ha), ubóstwo i bezrobocie, skłaniają mieszkańców do popełniania wykroczeń leśnych w celu zaspokojenia podstawowych potrzeb. Można tu wymienić nielegalne wycinanie i sprzedaż drewna, produkcję węgla drzewnego z dębu ostrolistnego, wycinkę w celu powiększenia poletek zbożowych, nadmierny wypas, obecność kamieniołomów i stacji kruszenia kamienia wewnątrz masywów leśnych, nielegalną budowę domów mieszkalnych lub inwentarskich, pożary związane z działalnością rolniczą, czyny przestępcze i walkę z terroryzmem.

Z tego powodu zdolności produkcyjne lasów są niskie, zwłaszcza w lasach algierskich, ze względu na złożoną sytuację społeczno-gospodarczą, a przede wszystkim z powodu złego zarządzania.

Algieria wyróżnia się nienormalnie niską produkcją w porównaniu ze swoim potencjałem produkcyjnym.

Nie wszystkie lasy są produktywne i tak np. z potencjalnych 463.000 ha lasu dębu korkowego tylko około 230 000 ha może produkować korek, ponieważ las dębu korkowego cierpi z powodu zaawansowanego wieku, prawie ogólnego braku naturalnej regeneracji i pożarów.

Las sosnowy jest również nieproduktywny na całym swoim obszarze. Miejscami ulega znacznej degradacji pod wpływem licznych działań człowieka (pożary, polany, wypas) i jest nieustannie atakowana przez gąsienice Thaumetopoea.

Z kolei sztuczne zalesienia, powstałe w dużej mierze po odzyskaniu niepodległości w roku 1962, w szczególności zalesianie eukaliptusem, prawie nie były przedmiotem zabiegów hodowlanych i są w stanie wyraźnej nierównowagi (wysokie zagęszczenie, wady rozwojowe, niejednorodność itp.).

Lasy produkcyjne zajmują zaledwie jedną trzecią narodowego dziedzictwa leśnego (du patrimoine forestier national) tj. 1.249.000 ha.  Dla porównania w Tunezji dotyczą one prawie połowy narodowego dziedzictwa, tj. 316.000 ha, a w Maroku 46% narodowego dziedzictwa, tj. 2.200.000 ha.

(Nie znalazłem w artykule wzmianki o stosunkach własnościowych w lasach Algierii. Określenie „narodowe dziedzictwa leśne” wskazuje na całkowitą własność państwową lasów algierskich, podobnie prawdopodobnie jak w Maroku i Tunezji. TC)

Obszary o wysokim potencjale produkcyjnym zlokalizowane są głównie w północno-wschodniej części kraju, o klimacie wilgotnym lub półwilgotnym, w Wielkiej i Małej Kabylii.

W zapasie drzewostanu stojącego największy udział mają lasy sosnowe sosny alepskiej z dość słabą masą drzewostanu, od 11 do 54 m3/ha i równie niskim średnim rocznym przyrostem (1,8 m3/ha według DGF, Direction Générale des Forêts Algérie, 2000)

Drewno liściaste, zwłaszcza dęby i eukaliptusy, zajmuje drugie miejsce.

Zakłada się, że zapas drewna liściastego zapewni 30 m3/ha/rok drewna dla przemysłu oraz 15 m3/ha/rok drewna opałowego. Tak naprawdę lasy liściaste dostarczają tylko 15,4 m3/ha/rok dla pierwszej kategorii i 8,2 m3/ha/rok dla drugiej.

Las algierski, mimo eksploatacji, nigdy nie był uważany za las o wysokiej produkcji leśnej.

Jego całkowity roczny potencjał produkcyjny, łącznie wszystkich kategorie drewna, może wynosić aktualnie około 1.200.000 m3, a roczny przyrost 1 m3/ha/rok (DGF, 2007). Sosna alepska stanowi 80% tej masy, resztę stanowią cedr i gatunki liściaste, głównie eukaliptus.

Ale ten potencjał ma niewiele wspólnego z faktycznie pozyskiwaną masą.

Roczna ilość produkowanego drewna okrągłego ma bardzo nieregularny rytm od czasu uzyskania niepodległości. Był on niski od 1963 do 1990 roku, odnotował znaczny wzrost od 1991 roku, osiągając szczyt 240 tys. m3 w 1993 roku, spadając od 1994 roku i do 2000 roku, ze względu na szczególnie trudną sytuację bezpieczeństwa krajowego (terroryzm) do najniższych wolumenów, nieprzekraczających 15 tys. m3.

Od tego czasu produkcja rozwijała się nierównomiernie, często przekraczając 100.000 m3 przy możliwej do wykorzystania objętości 200 000 m3. Np. w 2007 roku zanotowano masę 154.471 m3, z czego 57% stanowiła papierówka, 25% drewno użytkowe i 18% drewno opałowe. W 2008 roku masa ta spadła o prawie połowę na skutek pożarów, a przede wszystkim wyczerpywania się zasobów, które przekroczyły wiek eksploatacji.

Ogólnie rzecz biorąc, produkcja drewna, wszystkich kategorii łącznie, była w ostatnich dziesięcioleciach niska, a nawet bardzo niska w porównaniu z produkcją tunezyjską, która pozostaje stosunkowo wysoka w stosunku do swojego potencjału. Również produkcja marokańska, która, nawet jeśli nie wzrasta, pozostaje dość znaczna i pokrywa 30% krajowego zapotrzebowania na drewno, podczas gdy algierska tylko 15%.

Drugim głównym produktem lasu jest korek. Algieria zajmuje obecnie piąte miejsce na świecie pod względem produkcji, za Portugalią, Hiszpanią, Włochami i Marokiem.

Powierzchnia drzewostanów produkcyjnych szacowana jest obecnie na ok. 240 tys. ha.  Znajdują się one w Atlasie Tellskim, we wschodnim w ilości 82%, w centralnym (15%) oraz w zachodnim (2%).

Dają możliwość zbiorów co najmniej 200.000 q/rok (kwintal – 100 kg), ale ilości korka zbieranego w ostatnich latach rzadko sięgają 100.000 q/rok. Wahają się one od 80.000 do 100.000 ze względu na przede wszystkim brak wyspecjalizowanej siły roboczej.

W latach 1962-1970 produkcja korka wynosiła średnio 148.000 kwintali, podczas gdy w latach 1930-1950 przekraczała 350.000 kwintali (czasy kolonialne). W latach 1970-1980 spadła na skutek pożarów, które przez kilka lat z rzędu pustoszyły lasy dębu korkowego, starzenia się drzewostanów, brak regeneracji i zagospodarowania lasów oraz nieracjonalnej eksploatacji. W latach następnych produkcja opadała z roku na rok, z 129.350 kwintali w 1983 r. do 78.150 kwintali w 1990 roku oraz do 51.000 kwintali w 2010 roku.

Należy zauważyć, że ten poziom produkcji jest powiązany ze sposobem organizacji zbiorów, który wydaje się nie odpowiadać optymalnym regułom eksploatacji. Teoretycznie jeden hektar lasu dębu korkowego powinien zawierać co najmniej 90 wydajnych drzew. Jednak przy całym zniszczeniu, jakiego doświadcza las, aktualna gęstość leży poniżej normy, czyli 40 lub 50 produktywnych drzew. Do tego dochodzi jeszcze inny poważny problem, o którym nie mówi się głośno: kradzieże produktu przez organizacje mafijne.

Oprócz dwóch produktów, drewna i korku, las algierski kryje w sobie duży potencjał w produktach drobnych (węgiel drzewny, sadzonki wrzosu, żołędzie dębu, rośliny lecznicze i aromatyczne, żywica  itp.), które niestety są niedoceniane. Racjonalnie eksploatowane mogłyby znacząco przyczynić się do rozwoju gospodarki leśnej kraju, jednak ta ostatnia przez prawie dwie dekady była zupełnie  zaniedbywana.

Stopień krajowego pokrycia  potrzeb w zakresie produktów drzewnych był w Algierii zawsze niski i od 1963 roku kraj importuje stale coraz większe ilości, aby zaspokoić swoje zapotrzebowanie na drewno. Krajowa gospodarka leśna i przemysł z nią związany, nigdy nie był uważany za istotną gałąź gospodarki narodowej.

Główną przyczyną były i są problemy związane z zarządzaniem narodowym dziedzictwem leśnym. Niemniej jednak państwo dokłada od roku 2008 wszelkich starań, aby ożywić produkcję drewna.

Biorąc pod uwagę tylko średni przyrost na hektar różnych gatunków, naturalnych lub nasadzonych, DGF – Direction Générale des Forêts Algérie, oszacowała, że lasy algierskie mogą produkować w najbliższych latach blisko 500.000 m3 drewna i ponad 200.000 q korka. Na 2020 rok, przy planowanym programie zalesiania 1 mln ha, z czego ponad 30% zostało już zrealizowanych, spodziewana jest znacząca produkcja 1 mln m3, czyli pokrycie 40% zapotrzebowania krajowego.

Eksploatacja i rozwój lasów algierskich odbywały się i odbywa w większości w ramach firm państwowych (Safa, Emifor itp.). Działki leśne przeznaczone do pozyskiwania drewna są wprowadzane do obrotu w drodze przetargu publicznego dla firm pozyskujących drewno. Koncesje przydzielane są przez administrację Des Eaux et Forêts (Agencja Wód i Lasów) według ustalonej skali. Na przykład na początku 2003 roku wahała się ona od 3000 DA/m3 dla najszlachetniejszych gatunków do 1500 DA/m3 dla pozostałych. (30 dinarów algierskich, DA – 1 złoty, PLN).

Cedr, główny gatunek drewna tartacznego, sprzedawany jest firmom zajmującym się eksploatacją i pierwotną obróbką drewna. Ta ostatnia polega na cięciu kłód w stacjonarnych tartakach zainstalowanych w regionach lasu cedrowego (Aurès, Kabylie), gdzie kłody są cięte na deski lub belki a potem sprzedawane.

Większość eukaliptusów znajdujących się w północno-wschodniej części kraju (Annaba: 16.310 ha, Guelma: 3.940 ha, Skikda: 2,845 ha, Tizi Ouzou: 6.070 ha itd.) przeznaczona jest głównie do produkcji rozcierek (https://en.m.wikipedia.org/wiki/Trituration ) i materiałów budowlanych np. podpór, natomiast rzadko jako drewno użytkowe. Pozyskanie roczne wynosi 145.000 m3.

Dąb ostrolistny, jałowce, tuja, a czasem chore dęby korkowe są w zasadzie przeznaczane do spalania lub przerabiane na węgiel drzewny. Dąb algierski, rozpowszechniony zwłaszcza w Małej Kabylii, jest obrabiany przez regionalnych stolarzy. Produkcja tarcicy osiągnęła tam najwyższy poziom 140.000 m3.

Sosna, a zwłaszcza sosna alepska, jest masowo wykorzystywana do ponownego zalesiania oraz jest ceniona przy produkcji palet i skrzyń do pakowania. Należy jednak zauważyć, że duża część zalesień sosny Aleppo nie osiągnęła jeszcze wieku eksploatacji, a dobre zagospodarowanie tych drzewostanów umożliwiłoby w przyszłości dostęp do ważnego surowca w pełnej cenie.

W 2005 roku przemysł drzewny i jego pochodne pozostawał w większości w rękach sektora publicznego. Istniały trzy różne rodzaje przemysłu drzewnego:

-Zintegrowane kompleksy Krajowych Zakładów Przetwórstwa Drewna (ENATB) do I, II i III stopnia obróbki. Jest ich cztery, o zdolności produkcyjnej ponad 500.000 m3. Trzy z nich znajdują się w regionach z największymi lasami sosny alepskiej, ponieważ są zaopatrywane w lokalne drewno. ENATB zużywa ponad 50% produkcji swoich pierwotnych i wtórnych produktów w swoich siedmiu fabrykach mebli i opakowań.

-Duże spółki gospodarcze takie jak ENMGP (Krajowa Spółka Stolarstwa Ogólnego i Wyrobów Prefabrykowanych), SNTF (Krajowa Spółka Transportu Kolejowego), SNTA (Narodowa Spółka Tytoniowa i Zapałek), SAFA (Krajowa Spółka Agro-Leśna). ENMGP, której moc przerobowa wynosi 420.000 m3, składa się z 23  zakładów i jest zaopatrywana głównie z importu. SNTF wykorzystuje głównie lokalne drewno, dzięki tartakom do produkcji podkładów z dębu ostrolistnego. SNTA importuje kłody topoli do produkcji zapałek. SAFA zajmuje się gospodarką rolno-leśną i posiada dwa zakłady , tartak i stolarnię do obróbki sosny alepskiej i cedru.

-Prywatne firmy, na ogół niewielkie, zajmujące się przetwórstwem trzeciego stopnia, zlokalizowane są głównie w dużych miastach, w szczególności w Algierze i produkują meble, stolarkę i opakowania.

Przemysł przetwórstwa drewna i produktów pochodnych pozostaje silnie skoncentrowany i pomimo otwarcia tego sektora na sektor prywatny, ENATB i ENMGP reprezentują ponad 90% krajowych mocy produkcyjnych.

Wartość dodana przemysłu drzewnego, który w latach 80-tych poprzedniego wieku stanowił blisko 10% państwowego sektora przemysłowego i zatrudniał ponad 20.000 pracowników, wynosiła zaledwie 5% w 2000 roku.

Obecnie sektor publiczny składa się z grupy drzewnej „Wood Manufacture” zorganizowanej w 37 filiach różnej wielkości, w tym 3 dla kabin, 8 dla mebli, 2 dla paneli i 16 dla ogólnej stolarki i prefabrykatów oraz osiąga obrót przekraczający 5 mld DA (1, 7 mld PLN).

Jeśli chodzi o sektor prywatny, mógłby on osiągnąć ponad 15 mld DA obrotów i generować wartość dodaną ponad 7% sektora przemysłowego. Sektor prywatny zainwestował praktycznie we wszystkie działy przemysłu drzewnego, od produkcji po marketing i obróbkę, ale meble i handel drewnem pozostają działami najbardziej prężnymi.

Przemysł korkowy pozostawał do 2000 roku wyłącznie w gestii National Cork Company (ENL), ekonomicznej spółki publicznej, utworzonej na początku lat 80-tych XX wieku, która zastąpiła dawną SNLB (National Cork and Wood Company).

Ma on niezaprzeczalne zalety i przekształca duże ilości korka, który pozwala Algierii na zaspokojenie własnego popytu i przyniesienie większej wartości dodanej dla eksportowanych nadwyżek. Posiada 7 zakładów, wszystkie zlokalizowane na wschodzie kraju i zatrudnia na stałe blisko 1000 osób. Działają one niestety tylko na 50% swojej wydajności, zużywając jedynie około 8.200 ton korka rocznie przy teoretycznej wydajności 30.000 t/rok.

Fabryki ENL borykają się z kilkoma problemami, m.in. z przestarzałym sprzętem, brakiem rozwoju środków przeładunkowych i przerostem personelu, co ogranicza ich konkurencyjność w stosunku podobnych zakładów europejskich. Niektóre zakłady ENL pracują tylko kilka miesięcy w roku z powodu braku wystarczającej podaży korka.

To zdarza się rzadko firmom prywatnym, które istnieją od 2000 roku i nadal rozwijają się w takim stopniu, że mówi się o równoległym rynku korkowym, który obsługuje ponad 100.000 q/rok. Istnieje około dziesięciu prywatnych zakładów przetwórstwa korka, z których niektóre są przedsiębiorstwami średniej wielkości, zatrudniającymi ponad 100 osób.

Produkcja masy papierniczej w Algierii pochodzi głównie z trawy alfa (https://en.m.wikipedia.org/wiki/Stipa_tenacissima) która pokrywa  2,6 mln hektarów z 20 mln hektarów stepu. Jej udział pozostaje jednak bardzo skromny w porównaniu z importowaną miazgą drzewną i pokrywa tylko 6% zapotrzebowania na papier w kraju przy średniej produkcji 13.000 ton rocznie.

Przemysł masy papierniczej jest reprezentowany przez grupę GIPEC (dawniej CEL-PAP), która składa się z 8 spółek zależnych, skupiających 13 zakładów, z których największy wykorzystuje masę papierniczą z trawy alfa. Całkowita produkcja tego przemysłu wynosi obecnie około 70.000 ton i generuje wartość dodaną 1,788 miliarda dinarów oraz zapewnia 4200 stałych miejsc pracy. Sektor prywatny poczynił jednak w ostatnich latach inwestycje, przeznaczone w szczególności na produkcję papieru toaletowego o wydajności 2500 t/rok.

Algierski rynek papieru (całkowita wielkość konsumpcji w Algierii) szacowany jest na 520.000 ton rocznie i jego wartość ocenia się na 400 mln $ przy rocznym wzroście od 3 do 4%.

Wnioski:

Produkcja leśna w Algierii jest daleka od zaspokojenia krajowego zapotrzebowania na drewno, łącznie we wszystkich kategoriach.

Z wyjątkiem korka i drewna opałowego, wszystkie pozostałe kategorie drewna są częściowo importowane: tarcica, drewno przemysłowe i usługowe, masa papiernicza, tarcica iglasta i tarcica liściasta.

(Dla szwedzkich tartaków jest Algieria poważnym importerem tarcicy iglastej, TC)

Import drewna w 2007 roku wyniósł 300 mln $, co oznacza wzrost o ponad 39% w porównaniu z 2005 rokiem.

Zapotrzebowanie na przemysłowe drewno okrągłe, które obecnie sięga 1.500.000 m3, jest pokrywane tylko do 18% przez lokalną produkcję.  Szacuje się, że do 2020 roku produkcja wzrośnie i pokryje potrzeby do ok. 40%.

Zapotrzebowanie na tarcicę pokrywane jest tylko w 7%, na masę papierniczą w 6%, ale prognozy na 2020 rok przewidują wyraźną poprawę.

Podsumowując, jeśli w przypadku korka kraj jest samowystarczalny i może nawet wygenerować większą nadwyżkę w eksporcie, to w przypadku drewna okrągłego i surowca papierniczego, należy włożyć duży wysiłek w zwiększenie produktywności i produkcji drewna, aby zapewnić minimum bezpieczeństwa w zakresie dostępności tego surowca.

W związku z tym w 2000 roku rozpoczęto krajowy plan zalesiania obejmujący 20 lat i mający na celu znaczne zwiększenie produkcji surowca drzewnego.

Obecnie Algieria zajmuje skromne miejsce w produkcji leśnej krajów Maghrebu. Racjonalne zarządzanie gospodarką i przemysłem leśnym,  umożliwi sprostanie dzisiejszym i przyszłym wyzwaniom gospodarczo-społecznym kraju.

Źródło:

https://www.foret-mediterraneenne.org/upload/biblio/foret_med_2012_4_361-368.pdf

Opracowałem ten tekst na podstawie pracy naukowej z 2012 roku i bylibyśmy na Monitorze Leśnym wdzięczni za uwagi aktualizujące dzisiejszą sytuację w tym tak ważnym kraju Afryki.

Moje zainteresowanie wynikło z niemalże zupełnej niewiedzy na temat „Lasy w Algierii” i aktualnej, tragicznej sytuacji z pożarami leśnymi w tym kraju, opisanymi przed kilkoma dniami w https://www.facebook.com/193824924057726/posts/pfbid09eAYNSMYR2CoGMvxp9Dqg2xkAR4NMcEK4P8TamGUcV12bqZNCjP2eauJ14vJWCsYl/?d=n

Zdjęcie: pinterest, cèdre de l’Atlas.