Las w reklamie i antyreklamie – klimatyczne mity szwedzkiej gospodarki leśnej.

Trzeba przyznać że obie przeciwstawne strony w szwedzkiej dyskusji na tematy lasu i jego roli w społeczeństwie, ta produkcyjna w postaci gospodarki leśnej i przemysłu leśnego oraz ta ochroniarska reprezentowana przez organizacje ochrony środowiska mają opanowaną chyba do perfekcji sztukę leśnej reklamy no i automatycznie antyreklamy.

Stronę produkcyjną dysponującą absolutną przewagą finansową stać na drogie kampanie w metrze sztokholmskim czy na ulicach miast.
Adwersarzom pozostaje często jako kontratak tylko film czy sieć no i przy okazji tworzenie antyreklamy z reklamy swego przeciwnika.

Ulubionym słowem w takich kampaniach jest słowo „mity”, użyte zresztą kiedyś i przeze mnie w temacie Siedem mitów Lasów Państwowych.

Szwedzka organizacja ochrony przyrody Skydda Skogen (Chroń Las) zna się doskonale na sztuce reklamy oraz tworzenia z niej antyreklamy i słowo mity nie jest jej obce.
Ubiegłoroczna kampania reklamowa przemysłu leśnego pod hasłem „Jest coś większego niż Sztokholm” (to większe to las, moja uwaga) przyniosła od razu odpowiedź „Jest coś większego niż opakowania jednorazowe”, na sieci i w ogłoszeniach prasowych.
Ale również przy okazji opisanie Pięciu mitów szwedzkiego przemysłu leśnego, mitów wartych zapoznania się, tak myślę, przez polskich dyskutantów na tematy leśne, np. tych dyskutujących na tematy Puszczy Białowieskiej właśnie z pomocą mitów.

Mitami są prawdy według przemysłu leśnego (w Szwecji jest to określenie ogólne, obejmujące gospodarkę leśną oraz przemysł z nią związany taki jak drzewny, papierniczy czy biochemiczny).
Ukazuje rzeczywistą prawdę (tak uważa) organizacja Skydda Skogen.

Odsyłające linki są dostępne w językach szwedzkim, angielskim, niemieckim i holenderskim. Ten ostatni chyba z uwagi na wagę tamtejszych organizacji ochrony przyrody w skali światowej.

Mit pierwszy – Zwiększone użytkowanie lasu wpływa pozytywnie na klimat.

Drewnem możemy zastąpić materiały energochłonne takie jak beton czy stal a biopaliwo może zastąpić paliwa kopalniane.
Jest to jeden z głównych argumentów wspierających tezę iż gospodarka leśna przeciwdziała zmianom klimatycznym.
Ale wiele produktów pochodzących z lasu i wytwarzanych przez przemysł papierniczy czy celulozowy wymaga wielkiej ilości energii (w Szwecji 20% według statystyki SCB)
Są to poza tym produkty krótkotrwałe i stanowią co najmniej 80% produktów szwedzkiego przemysłu leśnego, nie wiążąc na dłuższą metę CO2
http://klimatetochskogen.nu/bakgrundsinformation/konsumtion-av-skogsprodukter

Intensywna gospodarka leśna oznacza zarówno przygotowanie gleby jak i nawożenie lasu. Przygotowanie gleby pod odnowienie lasu oznacza dodatkowe wydalanie węgla z gleby. http://klimatetochskogen.nu/kaellor/rapporter/314-bergh2000-skogens-kolbalans-manga-faktorer-inverkar
Im las jest starszy tym więcej węgla gromadzi się w glebie http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/124-luyssaert2008-gammelskogen-ar-kolsankor a intensywna gospodarka zmniejsza tą ilość http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/278-dean2016-intensivt-skogsbruk-minskar-markkol

W wielu przypadkach przywrócenie poprzedniego zapasu węgla na powierzchni zrębu zupełnego zabiera więcej niż 100 lat. http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/143-mackey2013-kolbalansen-och-klimatproblemet
Nawożenie lasu przyczynia się początkowo do zwiększenia tempa pochłaniania węgla przez las http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/300-anderson2010-biofysisk-hansyn-i-skogsbruket-for-klimatets-skull ale powoduje równocześnie duże wydalanie tlenku diazotu N2O http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/300-anderson2010-biofysisk-hansyn-i-skogsbruket-for-klimatets-skull
Tlenek diazotu jest 300-krotnie silniejszym gazem niż CO2 i automatycznie zmniejsza ochładzający efekt lasu http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/300-anderson2010-biofysisk-hansyn-i-skogsbruket-for-klimatets-skull

Zastąpienie paliw kopalnianych biopaliwem nie jest oczywistością http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/109-elda-med-ved-for-att-radda-jorden
Biopaliwo nie jest przecież klimatycznie neutralne http://klimatetochskogen.nu/bakgrundsinformation/bioenergi i zostajemy zmuszeni do zmniejszenia ogólnego zużycia energii.
Jeżeli będziemy wycinać lasy po to aby móc jeździć samochodem to szybko przekroczymy istniejące granice ekosystemu http://klimatetochskogen.nu/bakgrundsinformation/ekosystemets-graenser

Granice czasowe są również istotne. Wycięty las, zamieniony na krótkotrwałe produkty wydala węgiel do czasu dopóki z powrotem nie wyrośnie. Las użytkowany intensywnie magazynuje mniej węgla niż las stary http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/60-skogskotsel-i-europa-hjalper-inte-klimatet
Biopaliwo jest oczywiście odnawialne w porównaniu do kopalnianego które zawsze wprowadza świeży węgiel do obiegu węgla w przyrodzie. http://klimatetochskogen.nu/bakgrundsinformation/kolcykeln
Dla atmosfery nie ma jednak znaczenia z czego pochodzi CO2, http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/327-decicco2011-biobranslen-och-kolet
i na krótką metę wpływ CO2 na klimat jest taki sam http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/82-minskar-skogsbiobranslen-utslappen-av-vaxthusgaser
Komputerowe programy modelowe mówią nawet iż wpływ biopaliwa na klimat może być większy niż paliw kopalnianych http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/47-hur-mycket-koldioxid-genereras-av-att-branna-ved w perspektywie 100 lat.

Jeżeli drastycznie nie zmniejszymy wydalania CO2 to możemy przekroczyć tzw. tipping points co uczyni zmiany klimatyczne nieodwracalne.

Mit drugi – Tylko młody oraz rosnący las pobiera dwutlenek węgla i jest korzystny dla klimatu. Tego nie robi las dojrzały.

To prawda, ale cofnijmy cykl rozwoju lasu. Przedtem był zrąb zupełny a przed zrębem las dojrzały.
Ten las zawierał więcej węgla niż las młody i węgiel został wydalony do atmosfery prawie od razu, ponieważ szwedzkie produkty przemysłu leśnego – (80%) – celuloza, papier, biopaliwo są produktami krótkotrwałymi http://klimatetochskogen.nu/bakgrundsinformation/konsumtion-av-skogsprodukter

Las gromadzi w dużym stopniu węgiel w glebie leśnej i po jego wycięciu potrzeba co najmniej 10-20 lat zanim las zacznie znów gromadzić węgiel i znacznie dłuższego czasu zanim las zrekompensuje zmniejszone zapasy węgla spowodowane wycinką http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/217-amiro2010-koldioxidutslapp-efter-storningar-i-skogar-i-nord-amerika
Intensywna gospodarka leśna, patrząc w skali krajobrazu, prowadzi również do zmniejszenia zapasów węgla w lesie, ponieważ las jest na ogół młody.

Las dojrzały stwarza korzyści klimatyczne poprzez wiązanie w drzewach oraz w glebie leśnej dużej ilości węgla, który poprzez to nie wzmacnia w atmosferze efektu gazów cieplarnianych.
Badania naukowe pokazały że nawet drzewa mające wiele setek lat gromadzą węgiel poprzez powolny rozkład materiału roślinnego i współpracę z grzybami http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/124-luyssaert2008-gammelskogen-ar-kolsankor
Największe zapasy węgla znajdują się w lasach starych, niedotknietych pożarem czy innymi zakłóceniami http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/51-hur-lagras-kol-i-den-boreala-skogen

Szwecja ma około 10 mln ha (100 tys km2) gleb torfowych i z tego połowa, około 5 mln ha stanowi tereny lasów produkcyjnych.
Od roku 1850 odwodniono około 1,5 mln ha przyczyniając się przez to do gwałtownego wzrostu produkcji masy drzewnej na tych powierzchniach.
Ale to powoduje wydzielanie się dwutlenku węgla CO2 oraz tlenku diazotu N2O do atmosfery http://klimatetochskogen.nu/kaellor/rapporter/215-jordbruksverket2015-utslapp-av-vaxthusgaser-fran-torvmark

Badania m.in http://klimatetochskogen.nu/268-he2016-dikade-torvmarker-ar-kolkallor pokazują że las świerkowy założony na takiej odwodnionej glebie torfowej wydziela netto CO2 podczas swoich pierwszych 39 lat życia, następnie przechodzi w etap balansowania strat i końcowo magazynowania węgla.
Jeżeli taki las zostanie wycięty w wieku 80 lat i przeznaczony na produkty krótkotrwałe takie jak np. papier to w czasie swego cyklu życiowego staje się on źrodłem wydzielania CO2.
Meyer i inni doszli w swoich badaniach http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/315-meyer2013-mogen-skog-pa-torvmark-lagrar-inte-kol do wniosku że lasy rosnące na zmeliorowanych gruntach torfowych były w końcowym bilansie słabym magazynem węgla ale bardzo dużym źrodłem wydzielania tlenku diazotu http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/315-meyer2013-mogen-skog-pa-torvmark-lagrar-inte-kol

Mit trzeci – Gospodarka zrębowa jest najlepszą formą użytkowania lasu.

Po wycięciu lasu zrębem zupełnym (tutaj wypada dodać że szwedzkie nazewnictwo leśne zadowala się jednym określeniem, zrąb zupełny, podczas gdy polskie ma zdecydowanie większą inwencję twórczą – moja uwaga) uwalniamy CO2 z tej powierzchni leśnej w okresie najbliższych 10-20 lat http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/217-amiro2010-koldioxidutslapp-efter-storningar-i-skogar-i-nord-amerika dopóki rosnący na nowo las nie będzie w stanie zrekompensować strat.

Również drugi z gazów cieplarnianych, metan, ulatnia się z tej powierzchni http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/259-sunqvist2014-metanutslapp-fran-kalhyggen-och-stubbrytning
Las powstały na nowo, na zrębach na glebach torfowych, potrzebuje aż 40 lat na zrekompensowanie strat dwutlenku węgla http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/268-he2016-dikade-torvmarker-ar-kolkallor i dojścia do etapu jego magazynowania.
Jeżeli taki las zostaje wycięty po 80 latach i drewno przeznaczone na np. papier to w czasie jego całego 80-letniego cyklu życiowego należy go traktować jako w sumie źródło wydzielania dwutlenku węgla http://klimatetochskogen.nu/268-he2016-dikade-torvmarker-ar-kolkallor

Przy użytkowaniu lasu metodami bezzrębowymi w sytuacji gdy powierzchnia leśna nigdy nie jest pozbawiona drzew, gleba leśna zachowuje większość swego węgla i substancji odżywczych.
To jest przyczyną iż w takich lasach gromadzi się więcej węgla http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/272-pukkala2014b-bioenergi-kontinuitetsskog-och-kolinlagring i że wyświadczają one więcej usług w ramach swego ekosystemu leśnego http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/273-pukkala2016-vilket-skogsskotsel-ger-flest-ekosystemtjanster
(Tutaj wypada dodać że o ile polskie nazewnictwo leśne zadowala się jednym określeniem Rębnia przerębowa na określenie leśnej gospodarki bezzrębowej, to te szwedzkie ma zdecydowanie większą inwencję twórczą. Mimo marginalnej pozycji tego typu użytkowania lasu w szwedzkiej gospodarce leśnej. Albo może dlatego – moja uwaga)

Istnieją też inne badania naukowe które nie widzą większych różnic jeżeli chodzi o magazynowanie węgla w przypadku tych dwu typów użytkowania lasu http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/156-lundmark2016-jamforelse-av-kolbalans-for-kalhyggesbruk-och-kontinuitetsskogsbruk ale naukowcy nie pokazują wtedy wzrastającego wydalania CO2 na zrębie zupełnym jak i nie biorą pod uwagę wykorzystania gałęzi i wierzchołków z takiego zrębu.
Inne badania mówią iż intensywne użytkowanie lasu metodami zrębu zupełnego powoduje duże wydzielanie się węgla z gleby leśnej na tej powierzchni  http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/278-dean2016-intensivt-skogsbruk-minskar-markkol

Mniej intensywne http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/300-anderson2010-biofysisk-hansyn-i-skogsbruket-for-klimatets-skull użytkowanie lasu zmniejsza również stopień ryzyka powstałego w wyniku ocieplenia klimatu.

Połączone i kompletne ekosystemy leśne opierają się znacznie lepiej atakom w postaci pożaru, huraganów, suszy czy szkodników leśnych niż ekosystemy pocięte zrębami i występujące w krajobrazie w postaci fragmentów leśnych http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/300-anderson2010-biofysisk-hansyn-i-skogsbruket-for-klimatets-skull
Bogactwo mikoryzy w takich lasach daje znacznie większe zapasy węgla http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/144-averill2014-kollagring-i-marken-styrs-av-mycorrhiza-svamp

Przebudowując las z lasu iglastego na mieszany stwarzamy możliwości magazynowania większych ilości węgla http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/168-seidl2008-mer-kolinlagring-med-kontinuitetsskogsbruk

Lasy liściaste mają wyższe albedo niż ciemne i gęste lasy iglaste, odbijając więcej promieni słonecznych, podczas gdy lasy iglaste absorbują je jako ciepło http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/300-anderson2010-biofysisk-hansyn-i-skogsbruket-for-klimatets-skull
Ewapotranspiracja lasów liściastych ma zawsze lokalny i ochładzający efekt i pomaga w tworzeniu chmur co zwiększa jeszcze bardziej albedo http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/300-anderson2010-biofysisk-hansyn-i-skogsbruket-for-klimatets-skull

(Albedo – Albedo (łac. białość) – stosunek ilości promieniowania odbitego do padającego. Jest parametrem określającym zdolność odbijania promieni przez daną powierzchnię, Wiki)
(Ewapotranspiracja – proces parowania terenowego (np. w obrębie użytku zielonego), obejmujący transpirację (parowanie z komórek roślinnych) oraz ewaporację (parowanie z gruntu), Wiki)

Zamiana lasów naturalnych w monokultury zwiększa odwodnienie terenu i zmniejsza ewapotranspirację http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/300-anderson2010-biofysisk-hansyn-i-skogsbruket-for-klimatets-skull

Zręby zupełne prowadzą do dużych lokalnych zmian temperatur i wyższej temperatury powietrza http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/58-klimatpaverkan-av-forandrad-skogstacke

Zdominowanie w Szwecji metod użytkowania lasu przez zręby zupełne ma źródło w historii jak i ekonomicznych uwarunkowaniach.
Ale obliczanie opłacalności zawsze zależy od celów jakie sobie stawiamy. Jeżeli weźmiemy pod uwagę w kalkulacjach ekonomicznych możliwości samoodnawiania się lasu, to wtedy metody bezzrębowego użytkowania lasu mogą być bardziej opłacalne.

Istnieją duże plusy z systemem bezzrębowego użytkowania lasu http://klimatetochskogen.nu/bakgrundsinformation/biologisk-mangfald
W Wielkiej Brytanii zaczęto już stosować ten system http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/177-mason2015-kontinuitetsskogsbruk-i-plantager, podobnie jak i we Włoszech http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/186-ciancio2006-omvandling-av-bokskog-till-kontinuitetsbruk

Mamy więc już sporą wiedzę na temat użytkowania lasu które sprzyja zarówno ekosystemom leśnym jak i klimatowi oraz człowiekowi z jego socjalnymi warunkami.
Na całym świecie istnieje około 2 miliardy ha terenów leśnych wymagających odrestaurowania http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/151-stanturf2014-aterskapa-2-miljarder-ha-skog w ten sposób aby sprzyjało to wartościom nie tylko ekonomicznym http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/54-ekosystemtjanster-fran-den-boreala-skogen

Mit czwarty – Straty w bogactwie biologicznym lasów są mniejszym problemem niż zmiany klimatyczne.

Jest to nieprawdą. Badania naukowe http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/112-rockstrom2009 pokazały że bogactwo i zróżnicowanie biologiczne jest co najmniej równie ważne dla przeżycia ludzkości, z prostej przyczyny: zróżnicowanie biologiczne jest podstawą egzystencji człowieka.
Aby mieć środki do życia i móc zapanować nad problemem ze wzrastającymi odpadami potrzebujemy dobrze funkcjonującego ekosystemu http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/138-lefcheck2015-biologisk-mangfald-forstarker-produktion-av-olika-ekosystemtjanster

Zagrożenia bogactwa i zróżnicowania biologicznego oraz zagrożenia klimatyczne są ściśle z sobą związane.

Monokultury stworzone przez gospodarkę leśną, z małym bogactwem biologicznym są bardziej wrażliwe na przyszłe zmiany klimatyczne a z kolei te zmiany wpływają również ujemnie na zróżnicowanie biologiczne np. w Górach Skandynawskich http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/134-gottfried2012-hur-svarar-fjallvaxter-pa-klimatforandringar

Innym przykładem jest znacznie większe wiązanie węgla poprzez grzyby w glebie leśnej lasów naturalnych niż w glebie monokultur czy plantacji leśnych.
Plantacje są bardziej narażone na atak szkodników i chorób, zwłaszcza plantacje świerkowe ze swoim płaskim systemem korzeniowym, które łatwo padają ofiarą huraganów https://sv.wikipedia.org/wiki/Orkanen_Gudrun

Martwe drewno, zarówno leżące jak i stojące, jest ogromnie ważne dla zachowania biologicznego bogactwa lasów, ponieważ jest miejscem życia dla zwierząt, mchów czy porostów.
Tutaj istotnym jest aby las nie został odizolowany od innych kompleksów leśnych.

Rozproszenie, fragmentaryzacja siedlisk leśnych może doprowadzić do wyginięcia gatunków http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/141-ockinger2010-utdoende-pa-grund-av-splittrad-habitat szczególnie gatunków rzadkich, pełniacych istotne funkcje siedliskowe.
O tym pisze szczegółowo strona http://klimatetochskogen.nu/bakgrundsinformation/biologisk-mangfald

Mit piąty – Nigdy nie mieliśmy w Szwecji więcej lasów niż dzisiaj.

Era szwedzkiej gospodarki leśnej jak i szwedzkiego przemysłu leśnego zaczęła się, przynajmniej statystycznie, w roku 1920. Wtedy zaczęto zbierać dane na temat lasów i wtedy ich masa, stojąca na pniu, była bardzo niska.
Dlatego przemysł leśny ma zwyczaj twierdzić że nigdy nie mieliśmy tak dużo lasów jak dzisiaj, z podtekstem że nie będzie problemów ze wzrastającym pozyskaniem.

Ale według artykułu o historii lasów Europy w ostatnich 3000 lat http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/172-kaplan2009-forhistorisk-skogstacke-och-avskogning-i-europa było w roku 1000 aż 75% powierzchni Szwecji pokryte lasami z niewątpliwie większym bogactwem przyrodniczym niż dzisiaj.

Dzisiejsza cyfra mówi o około 55% leśnej produkcyjnej powierzchni Szwecji i w dodatku cytowany powyżej artykuł opisuje inną definicję lasu, niż ta szwedzkiego Skogsstyrelsen (Państwowy Zarząd Lasów, w Polsce nazywany Agencją Leśną).
Co nie oznacza że szwedzkie lasy nie były użytkowane przez człowieka np. w 1000 roku, ale na pewno w mniejszym stopniu niż w pozostałych częściach świata i dotyczy to zwłaszcza lasów północnej Skandynawii http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/175-boyle2010-prehistorisk-landanvanding-och-kolbalans

Nie potrzebujemy cofać się do roku 1000 aby znaleźć dużo lasów w Szwecji.

Historycy leśni Per Linder i Lars Östlund z SLU (Sveriges Lantbruksuniversitet) piszą w http://klimatetochskogen.nu/kaellor/vetenskapliga-artiklar/239-linder1992-forandringar-i-norra-sveriges-skogar-1870-1991
„Szwecja nigdy nie miała w czasach historycznych tak mało lasu starego, tak niewiele grubych drzew i tak mało martwego drewna jak dzisiaj.”
Według tych autorów znajdowało się w szwedzkich lasach w roku 1991 tylko 1/10 drzew grubych i uschniętych z tej ilości która znajdowała się w tym samym roku w lasach nieeksploatowanych.

Mimo nabrania oddechu po roku 1920 mamy w dalszym ciągu mniej lasów w Szwecji północnej, Norrland niż w roku 1860 i są to lasy o innej strukturze, lasy i drzewa młode, stojące gęsto, inne niż lasy stare, z drzewami grubymi i stojącymi znacznie rzadziej.
Jest jasnym że zdecydowana większość szwedzkich lasów była użytkowana przez człowieka ale było to użytkowanie mniejsze i inne w swoim charakterze.

Zdjęcie: svenskaskogen