Las i woda a gospodarka leśna.

Pierwsza część tytułu jest tematem już klasycznym w dzisiejszych czasach, zwłaszcza w moim starym kraju i wystarczy wejść na sieć i YouTube aby od razu natknąć się na polskie tytuły.

I tak np. mamy:

• Susza w lesie https://images.app.goo.gl/jcrVDNyWSAY3yF8h9
• Kwiecień plecień, susza w lesie https://images.app.goo.gl/fAq1Gt4YDE4kNDt69
• Mała retencja. Jak radzimy sobie z suszą w lesie https://images.app.goo.gl/juibdob73jKeS4ev6

Są to filmy w reżyserii zarządcy polskich lasów państwowych firmy Lasy Państwowe i chciałem znaleźć, dla równowagi, film będący dziełem polskich naukowców leśnych, film na temat lasów i wody.

Nie znalazłem.

Dla równowagi bo tematem dzisiejszej kroniki lasowej będzie film wyprodukowany na potrzeby programu naukowego Future Forests  przy SLU, Sveriges Lantbruksuniversitet, o pasującym tytule „Las i woda” https://youtu.be/dwZuKLIycCI

Narratorem jest Lenka Kuglerowa, ekolog wodny i tutaj nie po raz pierwszy uderzył mnie fakt reprezentowania SLU przez naukowców z innych krajów, pracujących na SLU, robiących doktoraty, będących profesorami i szefami projektów naukowych. Może w tym leży źródło powodzenia tego uniwersytetu w klasyfikacji uczelni międzynarodowych?

Co mówią narratorzy polskich filmów?

Nadleśnictwo Kwidzyn – w tym roku (2020) po raz pierwszy nie mamy pośniegowej  wody w lesie. W lesie jest po prostu sucho, dawny zbiornik przeciwpożarowy o powierzchni 2 ha i głębokości 2 m jest dzisiaj bez wody i las zaczyna go zarastać. Woda zniknęła z niego przed kilkoma laty. Od kilku tygodni pełnimy dyżury przeciwpożarowy i prosimy wszystkich przebywających w lesie o zgłaszanie najmniejszych śladów ognia.

Nadleśnictwo Kościerzyna – las chrzęści pod nogami po suchej, bezśnieżnej zimie i teraz zagrożenie pożarowe jest największe, zwłaszcza gdy dojdzie głupota ludzka. Aż 99% pożarów w lesie to efekt działalności człowieka, np. wypalania traw w pobliżu lasów.

Nadleśnictwo Lipka za przyczyny suszy uważa  wydłużające się okresy bez opadów atmosferycznych, ocieplenie klimatu i zaniedbaną gospodarkę wodną. Leśnicy tego nadleśnictwa od lat usiłują temu zapobiec poprzez program małej retencji oraz zachęcanie bobrów do osiedlenia, na terenie nadleśnictwa żyje już około 100 rodzin bobrowych. Życzę tamtejszym leśnikom prowadzenia podobnych badań jak Finowie w https://www.facebook.com/193824924057726/posts/3081928685247321/

(Nawiasem mówiąc, jest to uwaga na inny już temat, polski las w tych filmach wygląda nie jak las a jak zadbany park i myślę że polski leśnik już tego nie widzi, bo od 30 lat usilnie pracuje nad osiągnięciem podobnego stanu i uważa go za stan godny podziwu. Jest to dla niego las, innego nie zna, no chyba że jest tuż przed emeryturą i niekiedy wspomina burdel leśny z lat 1970-1980. Burdel według młodych, niekoniecznie, mam nadzieję, według emeryta. Tak się czasem zastanawiam, gdzie w takim lesie, poza oczywiście młodnikiem, choć ogrodzonym, jest miejsce na kryjówkę dla zwierzyny czy nie daj Boże, partyzanta?)

A co mówi narratorka szwedzkiego filmu?

Film ma tekst szwedzki dotyczący języka angielskiego, którym posługuje się Lenka Kuglerowa i jest to pewnego rodzaju ułatwienie dla widzów i słuchaczy z innych krajów.

Lenka Kuglerowa rozpoczyna od pokazania nam obrazu systemu wodnego typowego szwedzkiego lasu. Duże rzeki stanowią tylko 10-30% ilości wód leśnych a około 80% lasów leży nad potokami, strumieniami i strumykami. I właśnie na takie „małe” wody gospodarka leśna wpływa w bardzo dużym stopniu, głównie poprzez zręby i przygotowanie gleby na zrębach. Taka woda wpływa z kolei na ekosystemy leśne leżące poniżej strumienia wody, nad dużymi rzekami czy jeziorami i decyduje o jakości wody w rzekach jak i o rekreacji człowieka.

Jeżeli więc chcemy wpływać na jakość wód w dużych rzekach i jeziorach musimy zacząć od strumyków i strumieni leśnych.

Las, obraz szwedzkiej przyrody (1,45’ i tutaj jako las widzimy duży zrąb zupełny – ironia? Nie sądzę, Szwedzi raczej jej nie łapią – moja uwaga).

Gleba leśna w Szwecji zawiera dużo rtęci która opada z atmosfery razem z deszczem. Porozumienia międzynarodowe zmniejszyły co prawda wydzielanie związków rtęci z przemysłu do atmosfery ale gospodarka leśna może również odegrać bardzo dużą rolę w podobnym procesie jej zmniejszania.

Zręby i przygotowanie gleby odpowiadają aż za 20% zawartości rtęci w szwedzkich jeziorach (2,20’)

• Rtęć leżąca w glebie leśnej nie szkodzi ludziom czy zwierzętom ale poruszona przez przygotowanie gleby  i razem z wodą w koleinach dróg zrywkowych, strumieni i rzek wpływająca do jezior stanowi groźbę dla naszego zdrowia, mówi Karin Eklöf, naukowiec.(2,40’)

• Tutaj (2,50’) widzimy środowisko które  prawdopodobnie ma duże zawartości rtęci. Jest to woda stojąca w koleinach po pracy maszyn leśnych, mało tlenu w wodzie, dużo materiału organicznego i mamy najprawdopodobniej bakterie przetwarzające rtęć nieoorganiczną w metylortęć, niebezpieczną dla zdrowia człowieka. Bardzo istotnym jest unikanie szkód w glebie podczas prac zrywkowych (3,20-3,30’)

• Weźmy próbkę wody z potoku na granicy zrębu.  (3,40’-4,05’) Ta woda jest OK, ponieważ w tej części zrębu nie ma dróg zrywkowych, mówi Karin Eklöf.

Bardzo ważne są strefy ochronne wokół cieków wodnych.

• To prawdziwe hot spots dla przeżycia wielu organizmów, mówi Lenka Kuglerowa (od 4,10’)

Naukowcy uważają że strefy ochronne wokół cieków da się tworzyć w sposób bardziej inteligentny (4,50’)

• Na ogół decydujemy się na szerokość 5-10 m i tej miary się trzymamy na całym zrębie, mówi Lenka. Ale możemy strefy ochronne robić szersze w bardziej wilgotniejszych miejscach zrębu i węższe na terenach suchych, ze zwięzłą glebą (5,10’)

Nowe mapy hydrologiczne pokazują nam gdzie gromadzi się woda na terenach leśnych (5,20’).

• Mapy wskazują nam gdzie i jak płyną wody gruntowe, mogę więc wyznaczyć obok nich szersze strefy ochronne (5,40’) Mapy hydrologiczne dają nam wiedzę i możliwości ochrony hot spots dotyczących wilgotności w lesie zamiast mechanicznego wyznaczania stałych stref ochronnych. (6,00-6,10’) tak jak to robimy od 50 lat, mówi Lenka Kuglerowa.

Mapy hydrologiczne używane są już od kilku lat przy planowaniu zrębów i przy pracach zrębowych (6,20’)

• Największym problem dotyczącym wody w lesie jest fakt że nie wiemy dokładnie gdzie ona się znajduje, mówi William Lidberg, hydrolog i aż 60% cieków wodnych nie znajduje się na mapach. (6,40’). W tym miejscu (7,05’) wpływa do większego strumienia podziemny potok , nieobecny na naszych kartach. Badamy jego wpływ poprzez pomiar temperatury wody, gdy maleje oznacza to silniejszy podziemny dopływ wody. (Moja uwaga – dykcja wymowy tego młodego naukowca pozostawia wiele do życzenia i powinien pójść do szkoły prowadzonej przez ELtv)

• W tym miejscu możemy ścinać drzewa bliżej płynącego potoku, pokazuje Lenka Kuglerowa (7,45’) ponieważ żyje tutaj wiele roślin i organizmów zwierzęcych które odniosą korzyść z większego dostępu światła. W ten sposób wzrośnie różnorodność biologiczna lasu. Drzewa tutaj rosnące są na ogół gorszej jakości

Ale woda w lesie płynie nie tylko w strumieniach ale i w rowach odwadniających które poprawiają warunki wzrostu drzew na terenach bagnistych.

• W Szwecji mamy tysiące mil rowów (1 szwedzka mila – 10 km), często niezauważalnych, przez które przeskakujemy, nie zastanawiając się nad ich rolą dla wody w lesie i wagi dla jakości tej wody, mówi Eliza Maher Hasselqvist, ekolog wodny (8,40’)

Odnawiany je, często niepotrzebnie.

• Widzimy że 25-30% wszystkich rowów odwadniających w szwedzkich lasach nie trzeba odnawiać bo po prostu woda w nich nie płynie. Można w ten sposób zaoszczędzić wiele pieniędzy, mówi Eliza (9,00-9,20’) jak i poprawić jakość wody w małych strumieniach leśnych. Badania naukowe wskazują na transport niekorzystnych substancji mineralnych z dna rowów, przy ich oczyszczaniu, do strumieni i rzek.

• Mamy tutaj dobry przykład na naturalny strumień leśny (9,55’) i zobaczmy czy cały jego bieg, idąc w górę strumienia jest podobny. Po przejściu 800 m odnajdujemy potok w postaci poszerzonego  rowu na zrębie sprzed kilku lat. Woda prawie stoi, jest ciepła i o gorszej jakości , ale jednak płynie dalej i niżej. (10,40’).

Taki dopływ wody cieplej to zimnych potoków leśnych może mieć bardzo negatywne następstwa dla życia i rozrodu ryb i małż. Gospodarka leśna musi zdawać sobie sprawę z wpływu jaki wywiera na rzeki i jeziora leżące poniżej strumienia wód.

Sumując: (11,10’)

Rtęć z opadów atmosferycznych znajduje się w lesie wszędzie. W warunkach środowiska ubogiego w tlen może przekształcić się z rtęci nieorganicznej w szkodliwą dla człowieka metylortęć, np. w koleinach po maszynach leśnych na zrębie i drogach zrywkowych. Płynąca dalej woda transportuje ją do rzek i jezior, a dalej poprzez łowione ryby do człowieka (11,40’)

Aby tego uniknąć i aby chronić wartościowe środowiska naturalne, gospodarka leśna pracuje nad pozostawianiem stref ochronnych wokół cieków wodnych, używając coraz lepszych map hydrologicznych (smarta, czyli mapy inteligentne, to określenie narratorki filmu – moja uwaga) pokazujących gdzie należy być ekstra ostrożnym przy ścince i wywozie drewna.

Mapy hydrologiczne mogą być coraz lepsze i inteligentniejsze gdy naukowcy zaczną poznawać lepiej bieg wody w lesie.

Las pełny jest również starych rowów odwadniających (12.15’) które nie powinny być niepotrzebnie naruszane przez człowieka. Ich czyszczenie może przynieść duże negatywne efekty dla przyrody i środowiska wodnego.

Ale jak ocenić czy podobny zabieg przeprowadzany przez człowieka jest potrzebny czy nie?

Albo jak istotny jest fakt że bardziej dopasowana do środowiska gospodarka leśna powstrzyma w lepszym stopniu dopływ rtęci do rzek i jezior, kiedy stanowi ona tylko niewielką część ogólnej ilości trucizn dostarczanych do środowiska przez człowieka?

Wygląda na to że musimy rozmawiać więcej o lesie, takim wezwaniem kończy się film.

„Vi måste prata om skogen” czyli „Musimy rozmawiać o lesie” – to motto często wypowiadane w szwedzkiej gospodarce leśnej.

Film pokazuje w jaki sposób, wysuwając na pierwszy plan naukę leśną.

Czy widzimy taką lub podobną tematykę w filmach tworzonych przez Lasy Państwowe?

Mam na myśli nie tylko tematykę rtęci ale przede wszystkim wpływ gospodarki leśnej na wodę, jej brak i susze w lesie?

Czy polska nauka leśna odważy się podjąć filmowy  temat negatywnego wpływu zrownoważonej, trwałej i wielofunkcyjnej gospodarki leśnej w wykonaniu Lasów Państwowych na środowisko wodne?

Bo chyba taki wpływ istnieje, prawda? Niezależnie od czynników wymienionych przez Nadleśnictwo Lipka.

Można w tym miejscu przypomnieć Piotra Topińskiego i zaprosić wątpiących naukowców do obejrzenia jego filmu https://www.youtube.com/watch?v=kBSIuk8_3lo&feature=share też pochodzącego z kwietnia 2020 i o pasującym tytule „Suszenie lasu”. Nie jest on co prawda naukowcem leśnym ale jego przypominanie o wadze rozsądku w gospodarce jest chyba równie ważne jak tytuły profesorskie, prawda?

Na szwedzkim filmie widzieliśmy las, cięcia, maszyny leśne i zupełnie nie interesowało nas kto zarządza lub jest właścicielem lasu. Bohaterem filmu była woda w lesie i naukowcy usiłujący ją śledzić.

Woda w lesie polskim jest znacznie trudniejsza do śledzenia i polscy naukowcy leśni są jeszcze bardziej potrzebni do badania jej obiegu i tworzenia inteligentnych map hydrologicznych.

Musimy rozmawiać o lesie, na poważnie, co oznacza że zaczniemy mówić również o ujemnym wpływie gospodarki leśnej na wodę i o metodach zmniejszania tego wpływu. Bo unikanie podobnych tematów oznacza po prostu że nie traktujemy gospodarki leśnej na poważnie.

A tego chyba nie chcą polscy leśnicy i polska nauka leśna.

Czytaj również: http://www.forest-monitor.com/pl/gdzie-ta-woda-w-lesie-podsumowanie-7/

Zdjęcie: länsstyrelsen