Hyggesfritt skogsbruk czyli szwedzka gospodarka bezzrębowa – czym ona jest w praktyce?

Szwedzki urząd państwowy do spraw leśnych Skogsstyrelsen ma definicję prostą – są to metody gospodarki leśnej które nie tworzą gołych terenów leśnych w formie zrębów zupełnych oraz zachowują dla człowieka wrażenie lasu.

Opisów tej gospodarki nie brakuje, m.in. w wydaniu Skogsstyrelsen oraz Sveriges Lantbruksuniversitet, SLU, np. https://www.slu.se/globalassets/ew/org/centrb/f-for/pdf/ff-rapport_hyggesfritt_skogsbruk_en_kunskapssammanstallning-2017-04-02.pdf ale myślę że najlepiej opisuje metody tej gospodarki relacja z realizacji projektu naukowców z Future Forest o tytule „ Gospodarka bezzrębowa – możliwości i konsekwencje”, projektu omówionego na seminarium naukowym już w roku 2015
https://www.slu.se/centrumbildningar-och-projekt/future-forests/nyheter-fran-future-forests/2015/5/stort-intresse-for-hyggesfritt-skogsbruk/

Profesor hodowli lasu (skogsskötsel) z SLU, Urban Nilsson zdał wtedy relację z badań naukowych.

Ich celem było zbadanie możliwości i konsekwencji w prowadzeniu leśnej gospodarki bezzrębowej z punktu widzenia aspektów takich jak produkcja surowca drzewnego, wartości przyrodnicze lasu, wartości rekreacyjne lasu, wyniki ekonomiczne w sensie kosztów oraz klimat.

Badano na powierzchniach próbnych cztery rodzaje gospodarki bezzrębowej:

1. Blädning. Jest to styl cięć znanych w Szwecji ze złych doświadczeń końca XIX wieku i początku XX w a polegał wtedy po prostu na wycinaniu sztuk najgrubszych i pozostawianiu czasu na dorastanie drzewom pozostałym. Ten czas szybko stawał się w praktyce coraz krótszy i blädning, ten z początku i pierwszej połowy XX w zakończył się dewastacją szwedzkich lasów oraz wprowadzeniem gospodarki leśnej opartej o zręby zupełne.

Dzisiejsza wersja blädning oparta jest o ścisłe przestrzeganie czasu wejścia z cięciami typu przerębowego albo jak Szwedzi mówią ciągłej trzebieży i przypomina cięcia opisane przeze mnie w https://www.forest-monitor.com/pl/co-to-jest-ccf-czyli-rchu/, modnym angielskim określeniem Continuous cover forestry, co ja przetłumaczyłem na rębnię chłopską udoskonaloną.

W każdym razie naukowcy z SLU przeprowadzali tego typu cięcia, zarówno słabe jak i silne, w drzewostanie świerkowym już zróżnicowanym i piętrowym.

2. Przebudowa drzewostanu świerkowego jednopiętrowego w drzewostan wielopiętrowy.
Porównując do warunków polskich, można ją przeprowadzać przy pomocy rębni częściowej np. smugowej albo rębni stopniowej gniazdowo-smugowej albo rębni jednostkowo-przerebowej jak i rębni zupełnej smugowej.

3. Pozostawianie rzadkiego oraz gęstego drzewostanu macierzystego, zapewniającego osłonę dla odnowień.
Porównawczo przeprowadza się to w Polsce przy pomocy rębni II częściowej.

4. Cięcia gniazdowe w lesie sosnowym.
W kraju można je przeprowadzać przy pomocy rębni gniazdowej częściowej (IIIb) lub stopniowej gniazdowej udoskonalonej (IVd) albo rębni grupowo-przerębowej.

Wpływ na produkcję surowca.

-1. Próby z blädning, zarówno z cięciami słabymi jak i cięciami silnymi, wykazały silne zmniejszenie produkcji surowca jak i dużą niepewność dotyczącą odnowienia lasu. Prawdopodobnie cięcia muszą być bardzo silne aby naturalne odnowienie lasu zaczęło funkcjonować w stopniu dającym odpowiedni, długoplanowy wzrost drzewostanu.

2. Przebudowa świerkowego drzewostanu jednopiętrowego w wielopiętrowy oznacza znaczny wzrost ryzyka szkód od huraganu. Produkcja surowca zmniejsza się o około 20% natomiast wyniki ekonomiczne, koszty eksploatacji, pozostają prawie takie same.

3. Celem pozostawienia osłony drzewostanu macierzystego jest uzyskanie odnowienia naturalnego lasu z zachowaniem wrażenia istnienia lasu dorosłego.
Studiowano dwie alternatywy, z pozostawieniem 250 i 150 drzew na hektar. Pozostawienie osłony gęściejszej dało nieco niższą produkcję surowca. W obu przypadkach produkcja surowca jak i wyniki ekonomiczne były niższe niż przy tradycyjnej metodzie zrębów zupełnych.

4. Cięcia gniazdowe w lesie sosnowym oznaczały stworzenie szachownicy z kratkami o powierzchni 30×40 m. Powierzchnie te były następnie wycinane zmiennie w odstępach 40 lat. Wrażenia zrębów zupełnych (tych szwedzkich – moja uwaga) zupełnie w tym przypadku znikają. Produkcja surowca zmniejsza się w marginesowy sposób natomiast koszty nieco wzrastają.

Wpływ na wartości przyrodnicze lasu.

– Profesor Jan-Olof Weslien z instytutu naukowego Skogforsk, uważał że leśna gospodarka bezzrębowa (hyggesfritt skogsbruk) stwarza ogólnie biorąc korzystne warunki rozwoju dla różnorodności przyrodniczej. Ale równocześnie istnieją gatunki zależne od zakłóceń przyrodniczych, takich jak pożar czy zrąb zupełny, które byłyby wtedy zaniedbane.
Gospodarka bezzrębowa jest dobra dla bogactwa biologicznego, ale tylko jako uzupełnienie dla gospodarki zrębowej, taki jest wniosek profesora.

Ja dodałbym że dla profesora nauk leśnych w Szwecji, i pewno nie tylko w Szwecji, inne wnioski byłyby przecież prawdziwym błędem w dzisiejszej sztuce leśnej.

Wpływ na wartości rekreacyjne lasu.

– Johan Sonesson, badacz i naukowiec ze Skogforsk, mówił: Okazało się, co poniekąd było do przewidzenia, że najwyższą wartość rekreacyjną i przeżyciową ma las uprawiany gospodarczo i dobrze trzebiony, las tzw. kolumnowy.
Na drugim końcu skali mamy zrąb zupełny (kalhygge) oraz gęsty młodnik, prawie niemożliwy do wejścia i ciężki do przedarcia się.
Natomiast las typu naturalnego, z dużą ilością martwego drewna, nie wylądował wysoko w tej klasyfikacji. Również las stosunkowo gesty, uprawiany metodą blädning (ciągła trzebież albo rębnia chłopska) uznany został za brzydszy od „kolumn” dojrzałych do wycięcia.
Paradoksem było że zrąb zupełny miał w tej kategorii, dotyczącej piękna lasu, zarówno oceny najwyższe jak i najniższe.

W dyskusji na ten temat nie brakowało głosów o konieczności zachowania w lasach przymiejskich jak najdłużej tej fazy piękna i w związku z tym przedłużania wieku rębności takich lasów, poprzez np. dodatkową trzebież, nawet biorąc pod uwagę ryzyko szkód od huraganów.

Wpływ na wyniki ekonomiczne.

– Dochód od kapitału jest niższy w leśnej gospodarce bezzrębowej, powiedział Lars Wilhelmsson ze Skogforsk. Zależy to głównie od większych powierzchni lasu które należy pielęgnować co roku.
Ale przede wszystkim nie jesteśmy pewni jak w blädning będzie rozwijać się odnowienie naturalne, bo przecież lata nasienne nie powtarzają się co roku. Udatność i wzrost nasadzeń w takim lesie jest dalszym niepewnym czynnikiem.

Dla Larsa Eliassona, badacza ze Skogforsk, dużym wyzwaniem była ścinka i zrywka drewna w lesie z pozyskaniem typu blädning. Jak uniknąć szkód wśród pozostałych, stojących drzew?
W Niemczech, mówił on, używa się bardzo dużych i ciężkich harwesterów, pracujących na szlakach manipulacyjnych, przecinających taki las bezzrębowy. Drzewa w tym przypadku są wyjmowane, ale harwestery ważą 70 ton no i szlaki manipulacyjne są dosyć szerokie.

Natomiast ostatnia metoda, cięcia gniazdowe z tworzeniem szachownicy leśnej była, według jego zdania, konkurencyjna w stosunku do tradycyjnych cięć zrębowych.

Wpływ na występowanie korzeniowca Heterobasidion annosum.

Dr Anna Gunulf z SLU: Te same przepisy obowiązują przy gospodarce bezzrębowej co przy normalnej trzebieży. Pniaki muszą być potraktowane środkiem typu Rotstop albo cięcia powinny być przeprowadzane zimą.

Wpływ na klimat.

Profesor Tomas Lundmark zakończył seminarium rozważaniami dotyczącymi wpływu na klimat leśnej gospodarki bezzrębowej w stosunku do tradycyjnej, zrębowej.

– Każdy las oznacza korzyści klimatyczne poprzez magazynowanie CO2 w swojej biomasie, natomiast jak duże, zależy to od dalszego rozwoju lasu.
Można nie wycinać i zmagazynować więcej węgla w ekosystemie. Można też wyciąć i użyć biomasę jako środek zastępczy dla kopalin. O korzyściach klimatycznych lasu decyduje jego przyrost.

1. Blädning (ciągła trzebież albo rębnia chłopska) powoduje wzrost zapasu węgla w lesie ale zmniejsza możliwości użycia biomasy jako środka zastępczego. W porównaniu do metody zrębów zupełnych blädning daje efekty klimatyczne ale tylko na krótką metę.

2. Przebudowa drzewostanu świerkowego jednopiętrowego w drzewostan wielopiętrowy.
Ta metoda jest negatywna zarówno dla możliwości magazynowania węgla w biomasie jak i dla użycia biomasy jako środka zastępczego dla kopalin. Korzyści klimatyczne są zdecydowanie niższe niż przy metodzie zrębów zupełnych.

3. Pozostawianie rzadkiego oraz gęstego drzewostanu macierzystego, zapewniającego osłonę dla odnowień.
Te same korzyści klimatyczne co przy zrębie zupełnym.

4. Cięcia gniazdowe w lesie sosnowym metodą szachownicy.
Te same korzyści klimatyczne co przy zrębie zupełnym.

Podsumowanie.

– Dzisiejsze zręby zupełne dostarczają w oczach ludzi zarówno najpiękniejsze jak i najbrzydsze lasy.

– Większość bezzrębowych metod gospodarki leśnej prowadzi do niższej produkcji surowca drzewnego a w najlepszym wypadku do takiej samej, a nigdy wyższej.

– Korzyści ekonomiczne są w większości przypadków niższe.

– Dla różnorodności przyrodniczej metody bezzrębowe są zawsze pozytywne ponieważ prowadzą do powstania bardziej urozmaiconych ekosystemów leśnych.

– Największą korzyść klimatyczną, na dłuższą metę, daje las z największym przyrostem.

– Metody bezzrębowej gospodarki leśnej są więc lepsze dla bogactwa biologicznego lasu oraz dają wyższe wartości przeżyciowe dla człowieka.
Natomiast produkcja surowca jest niższa oraz przynosi wyższe koszty eksploatacyjne lasu.

Zdjęcie: skogsstyrelsen