Hybrydowa osika i topola w gospodarce leśnej.
Szybko rosnące drzewa liściaste mogą być sposobem na zaspokojenie rosnącego zapotrzebowania na leśne produkty odnawialne, przy jednoczesnym wzroście zróżnicowania gospodarki leśnej.
Hybryda osiki (Populus tremula × tremuloides) i topola (Populus sp.) są gatunkami drzew, które charakteryzują się szybkim wzrostem w młodości. Doświadczenia z uprawy tych gatunków w Szwecji są w dużej mierze związane z gruntami porolnymi w południowej Szwecji. Ich udane wprowadzenie okazało się mieć kluczowe znaczenie dla sukcesu gatunków drzew na gruntach porolnych.
Dostęp do odpowiedniego materiału hodowlanego, wysoka ambicja w pracach odmładzających i ochrona przed dziką zwierzyną zostały wskazane jako ważne czynniki udanego odnowienia lasu. Jeśli odnowienie się powiedzie, gatunki drzew mają potencjał do wysokiej produkcji w stosunkowo krótkim czasie cyklu.
Po huraganie Gudrun w roku 2005 (https://en.m.wikipedia.org/wiki/Cyclone_Gudrun ) wypłacano dotacje na zalesianie zniszczonego przez huragan lasu. Dotacja została zaprojektowana w celu stymulowania zwiększonej różnorodności i zrekompensowania zwykle wyższych kosztów odnowienia lasu gatunkami liściastymi w porównaniu z iglastymi.
Powierzchnia, która uzyskała wsparcie na odmładzanie osiką i topolą na gruntach leśnych wyniosła nieco ponad 1000 ha, z czego największą część stanowiły nasadzenia osiki hybrydy.
Celem opisywanych badań było uzyskanie informacji z tej wielkoskalowej inwestycji z hybrydą osiki i topoli w celu poszerzenia wiedzy o gatunkach drzew będących alternatywą uprawową na gruntach leśnych.
Z rejestru obiektów, które otrzymały dotacje na zalesienie Szwedzkiej Agencji Leśnej, Skogsstyrelsen, na terenach Gudrun, wyselekcjonowano 59 obiektów z hybrydą osiki i 11 obiektów z topolą jako głównym gatunkiem drzew. Wyboru dokonano z obiektów nasadzonych w latach 2007, 2008 i 2009.
W celu potwierdzenia terminu sadzenia oraz sadzonych gatunków, kontaktowano się przed pierwszą inwentaryzacją telefonicznie z właścicielami gruntów. W trakcie wywiadów uzyskano informacje o rodzaju i wielkości sadzonek oraz o sposobie przygotowania gleby oraz sadzenia. Przeprowadzono również wywiady z właścicielami gruntów na temat powodów, dla których zdecydowali się na uprawę hybrydową osiki i topoli. Wszystkie obiekty zostały ogrodzone i gleba przygotowana maszynowo przed sadzeniem.
Obiekty zinwentaryzowano dwukrotnie, zakładając okrągłe powierzchnie próbne.
Pierwsza inwentaryzacja została przeprowadzona wiosną 2010 roku w celu zbadania odnowienia.
Dla wszystkich osobników głównych gatunków drzew zarejestrowano wysokość, stan (żywy, martwy) i uszkodzenia, natomiast dla pozostałych gatunków drzew zarejestrowano ich liczbę i średnią wysokość.
Rozwój powierzchni odnowieniowe został następnie zbadany drugą inwentaryzacją zimą 2019/2020 roku. W drugim pomiarze pomierzono pierśnicę wszystkich drzewek o grubości powyżej 5 cm. Wysokość mierzono na drzewkach testowych.
Drzewka o pierśnicy poniżej 5 cm, zarejestrowano na mniejszej części powierzchni próbnych. Wykonano inwentaryzację pniaków w celu oceny wielkości pobranej masy. Przy obu inwentarzach dokonano oceny wskaźnika bonitacji terenu oraz stanu ogrodzenia.
Pierwsza inwentaryzacja.
Według informacji właścicieli leśnych posadzono na 1 ha średnio 1270 sztuk hybrydy osiki i 1380 sztuk topoli. Z tego, przy pierwszej inwentaryzacji stwierdzono obecność średnio 850 i 610 sztuk. Łączna liczba wszystkich gatunków drzew przekraczała średnio 5000 sztuk na hektar i spośród innych gatunków drzew najczęściej występowała brzoza.
Porównano obiekty o odpowiednio najwyższej i najniższej liczbie drzewek. W przypadku osiki hybrydowej grupa o największej populacji miała nieco niższy wskaźnik stopnia bonitacji i większy udział nienaruszonych ogrodzeń w porównaniu z grupą o najniższej populacji.
W przypadku topoli w grupie o małej liczbie sztuk dominowały obiekty sadzone wcześnie (w 2007 roku). Ciężkie szkody u ocalałych osobników były nieco częstsze u topoli niż u osiki hybrydowej i odnotowano je na 25% topoli. Infekcje grzybicze i inwazje dzikich zwierząt były najczęściej odnotowywanymi urazami zarówno u osiki hybrydowej, jak i topoli. Średnio około 75% osiki hybrydowej i 65% topoli sklasyfikowano jako nieuszkodzone lub lekko uszkodzone.
Druga inwentaryzacja.
W drugiej inwentaryzacji liczba łodyg młodych drzewek, o średnicy ponad 5 cm, wynosiła średnio 550 u osiki hybrydowej i 400 u topoli. Największy średni udział w powierzchni bazowej (> 45 proc.) miała brzoza.
Udział głównych gatunków drzew w powierzchni bazowej wynosił odpowiednio około 45% i 35% dla osiki hybrydy i topoli.
Udział drzewek z jakąś formą uszkodzeń lub wad pogarszających jakość wynosił średnio 20% u osiki hybrydy i 15% u topoli.
Pęknięcie łodygi było najczęstszą wadą u osiki hybrydowej, natomiast wygięcie łodygi było najczęstsze u topoli.
Średni przyrost w drugiej inwentaryzacji oszacowano na średnio 3,3 m3 i 6,6 m3 na hektar i rok dla odpowiednio osiki hybrydy i topoli. Najwyższy odnotowany średni przyrost osiki hybrydowej wyniósł około 5 m3 na hektar rocznie. W dwóch obiektach z topolą oszacowano przyrost na ponad 14 m3 na hektar rocznie. Gatunki drzew inne niż hybryda osiki i topoli stanowiły średnio około 60 % przyrostu miąższości. W obliczeniach produkcyjnych nie uwzględniono drzew martwych i drzew usuniętych w czyszczeniach.
Porównano obiekty o odpowiednio najwyższym i najniższym średnim przyroście. Zarówno dla osiki hybrydowej jak i topoli, liczba łodyg z głównymi gatunkami drzew przy pierwszej inwentaryzacji była wyższa w grupie o największym przyroście. Wystąpiła również tendencja do wyższego przyrostu na żyźniejszych gruntach. Wszystkie trzy obiekty z topolą o największym przyroście zostały założone na gruntach uznanych za drugie pokolenie lasu na gruntach porolnych.
Z rozmów z właścicielami gruntów leśnych wynikało, że najczęstszymi przyczynami rozpoczęcia uprawy osiki hybrydy i topoli była ciekawość nowych gatunków drzew, oczekiwanie wysokiego wzrostu oraz ambicja wpływania na rozmieszczenie gatunków drzew na swojej posiadłości leśnej.
Wnioski.
Początkowe prace z wprowadzaniem podobnych upraw wydają się być krytyczną fazą również na gruntach leśnych. Trzeba jednak wziąć pod uwagę, że w latach po huraganie Gudrun zaistniały szczególne warunki, które mogły wpłynąć na prace odmładzające. Wypady były zwykle większe w przypadku topoli niż w przypadku osiki hybrydowej. Znany jest już problem zadomowienia się topoli na glebach kwaśnych, które są częstymi warunkami na gruntach leśnych.
Jednocześnie wysoka produkcja w obiektach najbardziej porośniętych przez topolę, wskazuje, że ten gatunek ma duży potencjał, jeśli założenie uprawy się powiedzie. Bardziej niejednorodne warunki i bardziej ograniczone możliwości intensywnej obróbki gleby na gruntach leśnych sugerują, że należy stosować większą liczbę sadzonek niż zalecana dla gruntów porolnych.
Uszkodzenia od zwierzyny dzikiej były jednymi z najczęstszych obrażeń i wystąpiły również w drugiej inwentaryzacji. Sprzyja to zaleceniom ogrodzeń i ich utrzymywania w stanie nienaruszonym przez długi czas, zwłaszcza w hybrydowych drzewostanach osikowych. Odnowienie naturalne było powszechne i często obfite.
Czyszczenia są prawdopodobnie niezbędnym środkiem promowania rozwoju szybko rosnących drzew liściastych na gruntach leśnych.
https://www.skogforsk.se/contentassets/87fc6b68c6624cf78a5ab5f7cee5fde5/hybridasp-och-poppel.pdf
Zdjęcie: skogforsk