Gospodarka leśna a rtęć.

Wszędzie w glebie leśnej, w ciekach, w jeziorach, mamy rtęć, substancję będącą krańcową trucizną.

W Szwecji zaczęto obserwować jej występowanie w latach 1960 i początkowo uważano że wiąże się jej wzrastająca obecność z tzw. kwaśnymi deszczami, mówi prof. Kevin Bishop zajmujący się tym tematem od 30 lat. Ale że rtęć występuje naturalnie w przyrodzie, szybko zorientowano się że nie tylko kwaśne deszcze wywołują coraz jej widoczniejszy wzrost w szwedzkich jeziorach.

Rtęć pozyskuje się z rudy rtęci, cynoberu, miękkiego minerału występującego jako żyły w piaskowcu i glinie. W postaci naturalnej znajduje się również w glebie, jako efekt długotrwałej działalności człowieka. Ale w glebie próchnicznej i ubogiej w tlen może rtęć organiczna przekształcić się w metylortęć, związek silnie trujący i łatwo przyswajalny przez żywe organizmy.
Mikroorganizmy, plankton, ryby i człowiek – to przykład na łańcuch pokarmowy.

W około 50% szwedzkich jezior zawartość rtęci w rybach jest tak duża że według WHO, World Health Organization, ryby nie nadają się do spożycia.

Docent Karin Eklöf, współpracująca z prof. Bishopem, mówi:
Nasza wiedza na temat gospodarka leśna – metylortęć,  jest stosunkowo, jak do tej pory, spora ale nie znamy jeszcze wszystkich przyczyn różnic w przecieku i przenikaniu rtęci do wód mimo na pozór tych samych warunków terenowych w gospodarce leśnej.

Karin stwierdziła że wyciek rtęci do gleby może podwoić się w wyniku przeprowadzenia cięć końcowych. Ma to związek ze szkodami w glebie leśnej, ale nie zawsze. Mamy przykłady, mówi ona, na zręby które wyglądały “tragicznie” ale na których nie stwierdziliśmy większych wycieków rtęci. Wbrew powszechnemu zdaniu również pozyskiwanie pni na zrębach nie przyczyniało się automatycznie do “wzbogacania” gleby w rtęć.

Decydującym dla powstania metylortęci są warunki na zrębie i warunki transportu do najbliższego cieku wodnego.

Metylortęć tworzy się przy pomocy bakterii redukujących siarkę albo żelazo żyjących w środowisku ubogim w tlen. W tym procesie potrzebny jest również węgiel, czyli materiał organiczny i siarka. Po przeprowadzeniu cięć końcowych wzrasta na zrębie poziom wód gruntowych co sprzyja, razem z resztkami zrębowymi, rozwojowi tych bakterii.

Jeżeli maszyny leśne spowodowały szkody koleinowe, to rośnie wtedy niebezpieczeństwo odpływu cieków i wycieku rtęci.

Karin Eklöf mówi: Można ocenić z góry, gołym okiem, tereny ryzyka. Strumyki z brunatną, bogatą w próchnicę wodą, sygnalizują duże ryzyko wycieku rtęci. Szwecja jest szczególnie narażona, z uwagi na typ gospodarki leśnej i przede wszystkim duży udział terenów mokrych, trzęsawisk i torfowisk, w gruntach leśnych.

Celem naukowców, Kevina Bishopa i Karin Eklöf, jest znalezienie klucza do tajemnicy powstawania dosyć zagadkowych, jak na razie, przyczyn ułatwiających przechodzenie rtęci w metylortęć, tak aby właściciel lasu wiedział z góry, czego się wystrzegać.

Nasze rady, mówi Karin, są na dzisiaj jeszcze tego starego typu: Unikać jazdy maszynami leśnymi w terenach bogatych w cieki, jeździć równolegle do warstwic wysokościowych i jeżeli to możliwe, przeprowadzać cięcia zimą.
Ale jest to skomplikowany i złożony problem. Na przykład wykładanie gałęziami torów jazdy, które w innym kontekście jest czynnością pozytywną, przyczynia się niestety do metylowania rtęci.

Ale gospodarka leśna ze swymi zrębami jest przyczyną powstania najwyżej 20% tej ilości rtęci które mamy w szwedzkich jeziorach. To problem związany przede wszystkim z innym działaniem człowieka, to problem społeczny, stwierdza Karin Eklöf.

Rtęć na zrębach szwedzkich, które w około 90% są zrębami zupełnymi, kilkunastohektarowymi lub większymi, to temat wielu prac naukowych.
W jednej z nich, http://www.slu.se/ew-nyheter/nyhetsarkiv/2014/2/kronberg_mehg/ z roku 2014, Rose-Marie Kronberg, stwierdza że zręby przeprowadzane w terenach pagórkowatych mają dwukrotnie wyższy wyciek rtęci niż te na terenach płaskich. Rekomenduje ona unikanie jazdy szlakami które prowadzą prosto do cieków wodnych, pozostawianie wokół tych cieków solidnych zadrzewionych obszarów i odtwarzanie wokół cieków dawnych terenów wodnych typu olsowego z olszą czarną. Link do jej pracy w języku angielskim znajduje się w powyżej cytowanym.

A na stronie http://www.skogskunskap.se/planera-skogsbruk/vatten-och-mark/skogsbrukets-miljoeffekter/skogsbruk-och-kvicksilver/możemy zapoznać się z podobnymi radami dla właściciela lasu.

• unikaj dużych i połączonych z sobą zrębów, zwłaszcza na terenach wilgotnych
• nie wykonuj prac zrębowych w bezpośrednim sąsiedztwie jezior, rzek, cieków i terenów wilgotnych. Współpracuj w tym z sąsiadami
• w żadnym wypadku nie prowadź szlaków zrywkowych blisko wody
• unikaj kolei, zwłaszcza na terenach podmokłych. Używaj przenośnych mat albo buduj prowizoryczne mosty
• zostawiaj duże strefy ochronne wokół wód
• nie wykonuj mechanicznego przygotowania gleby na podobnych terenach
• nie pozyskuj pniaków na takich terenach jak na zboczach
• jeżeli oczyszczasz albo kopiesz nowe rowy odwadniające to muszą one mieć miejsca w których gromadzi się szlam, przed odprowadzeniem rowu do cieku wodnego

Aktualny stan wiedzy na ten interesujący temat omawia interesujący artykuł w języku angielskim
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4705069/ autorstwa Karin Eklöf, Rolf Lidskog, Kevin Bishop.

Tematy dotyczące wpływu gospodarki leśnej, jej różnych metod, na życie człowieka, na społeczeństwo, wpływu dodatniego i ujemnego, to tematy powiedziałbym życiowe naszego blogu i stale się tutaj pojawiające.

Przykładem jest choćby blog Opcje strategiczne dla państwowych leśnych instytucji w Polsce.

Zdjęcie: skogsvision