Dlaczego w południowej Szwecji sadzi się świerki a nie buki czy lasy mieszane/liściaste?

Jeden z polskich leśników, o doświadczeniu pracy przy urządzeniu lasu zadał takie właśnie pytanie. Pytanie wydaje się być prostym ale odpowiedź jest już znacznie bardziej złożona i w zasadzie opisuje charakter szwedzkiej gospodarki leśnej.

Pytanie było logiczne w świetle naszego tekstu o kornikach Zaczynają się kłopoty właścicieli lasów z kornikiem. i podobny temat, szwedzkie praktyczno -uczuciowe podejście do lasów liściastych opisywaliśmy dwa lata wcześniej:

Las liściasty, lubiany ale zapomniany. Część pierwsza.

Las liściasty – dajmy olszy szansę. Część druga.

Las liściasty – lubiany ale na dystans. Część trzecia.

Te trzy teksty obrazują szwedzki stosunek do lasów liściastych, zwłaszcza bukowych i dębowych – wszyscy je lubią, doceniają piękno ale rozsądek stawia na i docenia wartość surowca ze świerka. Można zacytować w tym przypadku uczucie i rozsądek za Jane Austen.

Mówiąc o gatunkach drzew pasujących  do danego siedliska trzeba podkreślić że w Polsce typy siedliskowe lasu i w związku z tym wybór gatunków drzew odpowiednich do odnowienia lasu jest znacznie bogatszy niż w Szwecji. Różnice wynikają z klimatu, zwłaszcza w pasie lasów borealnych ale nie tylko, bo przecież pytanie polskiego leśnika mogłoby być postawione równie dobrze przez szwedzkiego, działającego na południu Szwecji.

Wybór gatunków drzew do sadzenia w szwedzkim lesie zależy od siedliska (szwedzkie słowo ståndort) i tak o podobnym wyborze pisze czasopismo Skogen (Las) w https://www.skogen.se/glossary/tradslagsval

„Stałe warunki terenowe, m.in.  właściwości gleby i ryzyko przymrozków, jest wspólnym wątkiem w doborze gatunków drzew.

Różne gatunki drzew są w różnym stopniu uszkadzane przez zwierzęta, owady, korzeniowca, inne grzyby itp. W wielu  przypadkach wybór gatunków drzew musi być kontrolowany pod kątem ryzyka szkód. Nie należy więc sadzić świerka na glebach zainfekowanych grzybem korzeniowcem i sosny w drzewostanach bogatych w osiki (grzyb Melampsora populnea), nie należy sadzić gatunków liściastych bez ogrodzenia powierzchni sadzeniowej itp.

Gatunki odporne na huragany takie jak jesion, dąb, sosna, nadają się na powierzchnie narażone na wiatr.

Jeżeli dąży się do uzyskania maksymalnej wielkości produkcji masy drzewnej, to wymagany jest rodzaj drzewa, który najlepiej wykorzystuje zdolność produkcyjną gleby. Idealny jest gatunek drzewa, który można sadzić rzadko, rośnie szybko i prosto, jest odporny na intensywną pielęgnację i ma cenne drewno. Takimi gatunkami są świerk i sosna.

Przyszłe zapotrzebowanie może wpłynąć również na wybór gatunków drzew.”

Te lekko teoretyczne rozważania czasopisma leśnego dla bądź co bądź praktyków, prywatnych właścicieli lasów, zawierają jednak kluczowe zdanie o idealnych gatunkach drzew w szwedzkich lasach pod względem maksymalnej produkcji masy drzewnej. Są nimi świerk oraz sosna.

Las szwedzki jest lasem ubogim gatunkowo w porównaniu na przykład z Europą Środkową czy Ameryką Północną.  Sosna, świerk i brzoza stanowią ponad 90% zasobów drzewnych i na większości szwedzkich terenów leśnych wystarczy wybrać pomiędzy kilkoma gatunkami drzew.

Główne zasady są całkiem proste:

-Sosna na suchej i świeżej glebie o mniejszej żyzności.

-Świerk na glebie żyzniejszej, zdrowej lub wilgotnej.

-Brzoza brodawkowata jako domieszka pasuje na świeżej glebie, a brzoza omszona na wilgotnej glebie.

-Sosna wydmowa, Contorta, może być alternatywą na suchych i zdrowych glebach w Norrland i północnej Svealand (północna i środkowo-północna Szwecja – TC). Tutaj trzeba pamiętać że jest to gatunek obcy „udomowiony” przez koncern leśny SCA.

-Las mieszany odpowiada wielu glebom. Świerk i sosna jako las mieszany są dobre na przeciętnych glebach. Domieszka brzozowa jest dobra w większości lasów, zwłaszcza na terenach wilgotnych.

Do sadzenia można rozważyć również kilka obcych gatunków drzew iglastych, takich jak świerk sitkajski czy daglezja albo rodzimy modrzew syberyjski.

O gatunkach obcych pisaliśmy już w Obce drzewa w lasach szwedzkich – dyskusje, obawy.oraz w Gatunki obce w lasach skandynawskich – kiedy staną się rodzimymi? 

Te ogólne zasady wyboru gatunków drzew do odnowienia lasu przechodzą w szczegółowe zarówno w poradnictwie szwedzkiego urzędu do spraw lasu Skogsstyrelsen, które każdy właściciel lasu może odnaleźć na sieci jak i w planach urządzenia lasu, podobnych do polskich, sporządzanych tutaj w Szwecji przez zrzeszenia leśne, przedstawicieli odbiorców surowca np. Sveaskog czy SCA, firmy konsultatywne czy firmy specjalistyczne od urządzenia lasu.

Przykład takiego poradnictwa znajdujemy na portalu Skogskunskap w https://www.skogskunskap.se/rakna-med-verktyg/foryngring/val-av-tradslag-och-foryngringsmetod/

Jest to prosty schemat decyzji dotyczącej wyboru metody odnowienia lasu i gatunków drzew wybranych do odnowienia.

Jakich? Świerk i sosna, oczywiście.

Bierze się pod uwagę wilgotność i żyzności gleby (klasa wegetacji gleby – markvegetationsklass) Ponadto może być konieczna znajomość sumy temperatur (w przypadku naturalnego odmładzania) i grubości warstwy próchnicznej (w przypadku metody przygotowania gleby).  Czynniki takie jak ryzyko mrozu, narażenie na wiatr i rozprzestrzenianie się istniejących roślin są rozważane poza tym schematem.

Należy pamiętać że na wszystkich glebach sosnowych i świerkowych powinna występować domieszka liściasta a w niektórych przypadkach można rozważyć czyste lasy liściaste.

Mamy więc w tym przykładzie marktyp – typ gleby:

-sucha

-świeża

-wilgotna

-mokra

oraz markvegetation – typ wegetacji gleby:

-porosty

-borówka brusznica, bażyna czarna, wrzos,

-borówka czarna

-trawy

-rośliny zielne, wysokie, niskie

Jeżeli w swoim lesie mamy glebę świeżą, frisk, z borówką czarną, blåbär, to otrzymujemy jako radę wybór lasu mieszanego, sosnowo-świerkowego, odnowienie naturalne z drzewami nasiennymi jeżeli suma temperatur przekracza 900 i odnowienie siewem jeżeli suma temperatur przekracza 800.

Ten przykład, dosyć uproszczony pokazuje jednak różnice pomiędzy lasem skandynawskim a lasem w Europie środkowej, reprezentowanym przez np. polski bór mieszany świeży  https://www.encyklopedia.lasypolskie.pl/doku.php?id=b:bor-mieszany-swiezy-bmsw

Przypuszczam że polscy studenci leśnictwa muszą zdobywać znacznie większą wiedzę z zakresu typologii leśnej niż szwedzcy.

A polscy leśnicy państwowi muszą stosować się do swoich zasad hodowli lasu i instrukcji ochrony lasu znacznie rygorystyczniej niż szwedzcy.

Ale czy można prawem i przepisami zmusić szwedzkiego prywatnego właściciela lasu, a tacy przeważają w Szwecji południowej, do sadzenia np. buka zamiast świerka, na siedlisku odpowiadającym również bukowi? Nie, bo główną dewizą szwedzkiego prawa leśnego, Skogsvårdslagen, jest Frihet under ansvar czyli odpowiedzialna wolność.

Wkrótce o niej napiszę.

Zdjęcie: länsstyrelsen