Dnia 9 kwietnia do pani Elżbiety Witek – Marszałek Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej – na podstawie art. 118. ust 1. Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 32 regulaminu Sejmu grupa posłów związana z partią Prawo i Sprawiedliwość (wliczając pana Henryka Kowalczyka – byłego ministra środowiska) wniosła projekt ustawy o zmianie ustawy o lasach. Projektowana zmiana art. 38e ustawy o lasach wprowadza dodatkową możliwość dokonywania zamiany lasów, gruntów i innych nieruchomości Skarbu Państwa w przypadkach “uzasadnionych potrzebami i celami polityki państwa związanej ze wspieraniem rozwoju i wdrażaniem projektów dotyczących energii lub transportu służących upowszechnianiu nowych technologii oraz poprawie jakości powietrza”, bez obowiązku dokonywania dopłat w przypadku różnej wartości zamienianych nieruchomości . W tym wpisie komentuję tę propozycję. Zapraszam! 

Zmiana ustawy o lasach

Treść obecnej ustawy o lasach jest dostępna tutaj.

Zmiana o jaką wnoszą posłowie PiS dotyczy Art. 38e, który otrzyma brzmienie (na czerwono istotne zmiany):

„Art. 38e. 1. Lasy, grunty i inne nieruchomości Skarbu Państwa pozostające w zarządzie Lasów Państwowych mogą być przedmiotem zamiany na lasy, grunty i inne nieruchomości w przypadkach uzasadnionych potrzebami i celami:

1) gospodarki leśnej albo

2)  polityki państwa związanej ze wspieraniem rozwoju i wdrażaniem projektów dotyczących energii lub transportu służących upowszechnianiu nowych technologii oraz poprawie jakości powietrza.

2. W przypadku wskazanym w ust. 1 pkt 1 zamiana dokonywana jest przez:

1) nadleśniczego – po uzyskaniu zgody dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych;

2) dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych – po uzyskaniu zgody Dyrektora Generalnego

– przy uwzględnieniu kryterium wartości nieruchomości, po ich wycenie przez osoby posiadające uprawnienia z zakresu szacowania nieruchomości.

3. W przypadku wskazanym w ust. 1 pkt 2 zamiana dokonywana jest przez Dyrektora Generalnego na wniosek ministra właściwego do spraw środowiska złożony w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw klimatu oraz ministrem właściwym do spraw gospodarki, przy uwzględnieniu kryterium wielkości powierzchni nieruchomości, po ich wycenie przez osoby posiadające uprawnienia z zakresu szacowania nieruchomości, bez obowiązku dokonywania dopłat w przypadku różnej wartości zamienianych nieruchomości.”.

Uzasadnienie

Pozwolę sobie wkleić całe uzasadnienie zmiany:

“Celem projektowanej regulacji jest rozszerzenie dotychczasowej możliwości dokonywania zamiany lasów, gruntów i innych nieruchomości Skarbu Państwa pozostających w zarządzie Lasów Państwowych, o której mowa w art. 38e ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2020 r. poz. 1463 i 2338). Obecna treść przepisu dopuszcza dokonywanie zamiany przedmiotowych gruntów wyłącznie w przypadkach podyktowanych potrzebami i celami gospodarki leśnej. Natomiast projektowana zmiana art. 38e ustawy o lasach wprowadza dodatkowo możliwość dokonywania zamiany lasów, gruntów i innych nieruchomości Skarbu Państwu w przypadkach uzasadnionych potrzebami i celami polityki państwa związanej ze wspieraniem rozwoju i wdrażaniem projektów dotyczących energii lub transportu służących upowszechnianiu nowych technologii oraz poprawie jakości powietrza. Jednym z dokumentów określających wskazane powyżej potrzeby i cele jest Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju, która została przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 14 lutego 2017 r. Strategia stanowi kluczowy dokument państwa polskiego w obszarze średnio i długofalowej polityki gospodarczej.

W obecnym stanie prawnym, biorąc pod uwagę całość uwarunkowań: powierzchniowych, przestrzennych, infrastrukturalnych, komunikacyjnych i środowiskowych, jakie muszą zostać niekiedy spełnione w celu ustalenia lokalizacji pod daną inwestycję często zdarza się, iż samo wyłonienie tej lokalizacji jest dość utrudnione lub wręcz niemożliwe. Projektowana zmiana ma stanowić wsparcie w powyższym zakresie dla inwestycji zgodnych z potrzebami i celami  polityki państwa, stricte inwestycji związanych z rozwojem i wdrażaniem projektów dotyczących energii lub transportu służących upowszechnianiu nowych technologii oraz poprawie jakości powietrza.

Należy przy tym zwrócić uwagę, iż nowa przesłanka umożliwiająca dokonywanie zamiany lasów, gruntów i innych nieruchomości Skarbu Państwa nie wprowadza odstępstw od dotychczasowego mechanizmu dokonywania tej zamiany. W dalszym ciągu zamiana nieruchomości będzie możliwa jedynie po ich wycenie przez osoby posiadające uprawnienia z zakresu szacowania nieruchomości, tym samym będzie odbywać się bez szkody dla Skarbu Państwa.

Projektowana zmiana, w odróżnieniu od przepisów obecnie obowiązujących, wprowadza również jasne kryteria dokonywania zamiany lasów, gruntów i innych nieruchomości Skarbu Państwa. W przypadkach uzasadnionych potrzebami i celami gospodarki leśnej jest to kryterium wartości nieruchomości. Natomiast w przypadkach uzasadnionych potrzebami i celami polityki państwa związanej ze wspieraniem rozwoju i wdrażaniem projektów dotyczących energii lub transportu służących upowszechnianiu nowych technologii oraz poprawie jakości powietrza stosowane będzie kryterium wielkości powierzchni nieruchomości.

 Odnośnie podmiotów uprawnionych do dokonywania zamiany gruntów w imieniu Lasów Państwowych, w przypadku zamian dokonywanych na potrzeby i cele gospodarki leśnej, zgodnie z obecnie obowiązującymi regulacjami zamiany dokonuje nadleśniczy – po uzyskaniu zgody dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych, bądź dyrektor regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych – po uzyskaniu zgody Dyrektora Generalnego. Powyższe rozróżnienie wynika z przewidzianego w art. 33-35 ustawy o lasach podziału kompetencji w zakresie zarządzania mieniem (gruntami) Skarbu Państwa. Zamiana dokonywana przez nadleśniczego dotyczy lasów, gruntów i innych nieruchomości na terenie jednego nadleśnictwa. Wymaga ona zgody dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych. Zamiana dokonywana z zasobów własnych regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych lub na terenie dwóch lub więcej nadleśnictw w zasięgu terytorialnym jednej regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych dokonywana jest przez dyrektora danej regionalnej dyrekcji po uzyskaniu zgody Dyrektora Generalnego.

Z kolei zamiana uzasadniona potrzebami i celami polityki państwa związanej ze wspieraniem rozwoju i wdrażaniem projektów dotyczących energii lub transportu służących upowszechnianiu nowych technologii oraz poprawie jakości powietrza jest przypadkiem odrębnym od zamiany na potrzeby i cele gospodarki leśnej, odnoszącym się do sytuacji globalnej. Z uwagi na powyższe biorąc również pod uwagę szczególne przeznaczenie gruntów będących przedmiotem zamiany (inwestycje uzasadnione potrzebami i celami polityki państwa związanej ze wspieraniem rozwoju i wdrażaniem projektów dotyczących energii lub transportu służących upowszechnianiu nowych technologii oraz poprawie jakości powietrza) zasadne jest by decyzje dotyczące zamiany gruntów w tego typu sprawach podejmował Dyrektor Generalny, jako kierujący Lasami Państwowymi na wniosek ministra właściwego do spraw środowiska złożony w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw klimatu oraz ministrem właściwym do spraw gospodarki.

Proponuje się, aby ustawa weszła w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

Projektowana ustawa, poprzez wprowadzenie rozwiązań dotyczących realizacji inwestycji uzasadnionych potrzebami i celami polityki państwa związanej ze wspieraniem rozwoju i wdrażaniem projektów dotyczących energii lub transportu służących upowszechnianiu nowych technologii oraz poprawie jakości powietrza, będzie wywierała skutki społeczne i gospodarcze poprzez przyczynienie się do tworzenia nowych miejsc pracy oraz wzrostu gospodarczego w związku z inwestycjami realizowanymi na terenach pozyskanych od Lasów Państwowych. Pośrednio ustawa wpłynie również na poprawę sytuacji mikro, małych i średnich przedsiębiorców poprzez umożliwienie im współpracy przy realizacji przedsięwzięć wykonywanych w efekcie zrealizowanych inwestycji. Należy też wskazać na pozytywne skutki dla finansów publicznych w związku z podatkami płaconymi w przyszłości przez podmioty gospodarcze zaangażowane w realizację inwestycji oraz w działalność prowadzoną po ich zrealizowaniu. 

Wejście w życie projektowanych regulacji nie spowoduje dodatkowych skutków finansowych dla budżetu państwa oraz budżetów jednostek samorządu terytorialnego.

Projekt ustawy nie jest sprzeczny z prawem Unii Europejskiej.”

Mój komentarz

Zamienił stryjek siekierkę na kijek?

Kiedy pierwszy raz przeczytałem nowe brzmienie art. 38e, przyszła mi do głowy natychmiastowo sytuacja związana z budową fabryki Izera:

>> Nadleśnictwo nie chce się zgodzić na wycinkę lasów pod fabrykę Izery

Jak podaje powyższy serwis informacyjny (jaw.pl) pod inwestycję związaną z budową Izery (fabryka wraz z infrastrukturą) planowano wyciąć ok. 236 ha lasu, czyli 4.1% powierzchni leśnej powiatu. Nadleśniczy Nadleśnictwa Chrzanów a także dyrektor RDLP w Katowicach wyrazili swoje negatywne stanowisko co do przeznaczenia gruntów leśnych na cele nieleśne (produkcyjno – usługowe) co skutkowało by bezpowrotną utratą dużych powierzchni leśnych. Przypomnę, że marka Izera należy do polskiej spółki ElectroMobility Poland, która została założona w 2016 roku z inicjatywy państwowych spółek branży energetycznej (Energa, Enea, Tauron, PGE).

Według nowych wnioskowanych zmian przepisów nadleśnictwo mogłoby zamienić 236 ha lasu na inną formę gruntu (grunt nieleśny, budynek, łąkę itd.) gdyż projekt budowy fabryki Izery może być interpretowany jako “potrzeba i cel polityki państwa związanej ze wspieraniem rozwoju i wdrażaniem projektów dotyczących energii lub transportu służących upowszechnianiu nowych technologii oraz poprawie jakości powietrza“.

Powyższa definicja jest bardzo ogólna, mamy projekty dotyczące energii lub transportu oraz upowszechniania nowych technologii a także długoterminowy potencjał poprawy powietrza na skutek zastępowania samochodów o napędzie spalinowym przez samochody o napędzie elektrycznym (czytaj “polską Teslę”). Mała dygresja, dopóki prąd w polskiej Tesli będzie płynął ze spalania węgla, przy obecnym braku strategicznej wizji dla ochrony klimatu i bezpieczeństwa energetycznego obywateli a także braku strategii dekarbonizacji – obniżenia emisji dwutlenku węgla w najbliższych latach i całkowitego ich wyeliminowania w perspektywie 2050 r., której nie ma polski rząd, to myślę, że ten potencjał może być mocno ograniczony i tylko pozorny.

Przykład fabryki Izery również świetnie wpisuje się w uzasadnienie polityków, zobaczcie sami:

“Projektowana ustawa […] będzie wywierała skutki społeczne i gospodarcze poprzez przyczynienie się do tworzenia nowych miejsc pracy oraz wzrostu gospodarczego w związku z inwestycjami realizowanymi na terenach pozyskanych od Lasów Państwowych.“

“Pośrednio ustawa wpłynie również na poprawę sytuacji mikro, małych i średnich przedsiębiorców poprzez umożliwienie im współpracy przy realizacji przedsięwzięć wykonywanych w efekcie zrealizowanych inwestycji. Należy też wskazać na pozytywne skutki dla finansów publicznych w związku z podatkami płaconymi w przyszłości przez podmioty gospodarcze zaangażowane w realizację inwestycji oraz w działalność prowadzoną po ich zrealizowaniu.“

Uważam, że obecny przepis zamiany gruntów leśnych czy innych gruntów bądź nieruchomości Lasów Państwowych wyłącznie w przypadkach uzasadnionych potrzebami i celami gospodarki leśnej był poprawny. Dlaczego firma Lasy Państwowe, która zajmuje się gospodarką leśną, miałaby zamieniać się na coś innego co nie służy prowadzeniu gospodarki leśnej, ani ochronie przyrody?

Zarządzenie dyrektora generalnego nr 23 z 2009r. reguluje transakcje zamian przez jednostki organizacyjne Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe (PGL LP), o których mowa w art. 38e ustawy z 28 września 1991. W tym zarządzeniu możemy przeczytać, że lasy, grunty i inne nieruchomości nabywane w drodze zamiany przez jednostki organizacyjne PGL LP powinny, cytuję:

a) wypełniać enklawy lub półenklawy obcej własności wśród gruntów PGL LP lub je zmniejszać;
b) przylegać do większych kompleksów leśnych w sposób niekomplikujący przebiegu granic i być przeznaczone na cele gospodarki leśnej;
c) w przypadku, jeśli przejęcie gruntów w zarząd Lasów Państwowych powoduje powstanie enklawy wśród gruntów obcej własności, powinny one stanowić kompleksy leśne o powierzchni powyżej 5 ha, do których jest droga dojazdowa;
d) być przydatne do budowy infrastruktury leśnej lub przeznaczone do zalesienia;
e) umożliwiać objęcie ich ochroną prawną, np. na powiększenie rezerwatów przyrody lub utworzenie nowych rezerwatów lub użytków ekologicznych (myślę, że to ważny punkt – moja uwaga);
f) być objęte stosownymi uregulowaniami formalno-prawnymi, umożliwiającymi ich przeznaczenie na cele gospodarki leśnej (w przypadku gruntów nieleśnych);
g) w wypadku współwłasności – porządkować stan posiadania nieruchomości poprzez zniesienie współwłasności;
h) poprawiać warunki gospodarki leśnej, a nie tylko powiększać zasób Lasów Państwowych.

Natomiast lasy, grunty i inne nieruchomości zbywane w drodze zamiany przez jednostki organizacyjne PGL LP powinny:

a) stanowić enklawy gruntów leśnych lub nieleśnych wśród gruntów obcej własności, na których gospodarka leśna jest utrudniona lub niemożliwa, z uwzględnieniem ich potencjalnej wartości wynikającej z innego niż leśne zagospodarowania;
b) wyrównywać przebieg granicy polno-leśnej;
c) być przeznaczone na cele nierolnicze i nieleśne w aktualnym miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego;
d) w wypadku współwłasności porządkować stan posiadania nieruchomości poprzez zniesienie współwłasności.

Także widzimy, że czy to zbywanie czy nabywanie gruntów przez LP, w obecnie brzmiących przepisach, ma bardzo duży sens z punktu widzenia gospodarki leśnej i jej dalszego prowadzenia, zwłaszcza na terenach z bardzo pofragmentowaną strukturą własności (a tych w Polsce nie brakuje).

Musimy pamiętać, że las to aktywo, które generuje korzyści pieniężne (sprzedaż drewna) ale też niepieniężne (bioróżnorodność, funkcje klimatyczne). Pozbawiając Lasy Państwowe lasów produkcyjnych, nie mówiąc już o ochronnych (chociaż tutaj ustawa nic nie mówi), tak naprawdę nie tylko likwidujemy obecną wartość spodziewanych korzyści ekonomicznych, ale również i tych, które będą miały miejsce w przyszłości w kolejnych cyklach produkcyjnych. Nie mówiąc o innych korzyściach dotyczących funkcji pozaprodukcyjnych tj. bioróżnorodność, funkcja wodochronna, glebochronna, zapas CO₂ itd. Oczywiście wycena tych wartości,  przez osoby posiadające uprawnienia z zakresu szacowania nieruchomości, tych korzyści nie uwzględnia. Pominę samą metodologię wyceny wartości nieruchomości leśnych w Polsce, i pokrótce przedstawię ten temat na swojej prezentacji na Polskim Kongresie Leśnym:

>>POLSKI KONGRES LEŚNY – 17 MAJ 2021

Zarządzenie nr 23 ma jeszcze jeden bardzo ważny zapis:

“Jeśli oferowane na rzecz Lasów Państwowych nieruchomości zamienne nie spełniają warunku ekwiwalentności, a ze względu na cele publiczne przeprowadzenie transakcji jest zasadne, zgoda na transakcję zamiany może być wydana, jeżeli kwota ewentualnej dopłaty nie przekroczy 10% wartości nieruchomości zbywanej zamiennie przez Lasy Państwowe.” 

Niestety, ale jeżeli dobrze rozumiem proponowaną zmianę, jeszcze raz cytuję: ”

W przypadku wskazanym w ust. 1 pkt 2 zamiana dokonywana jest przez Dyrektora Generalnego na wniosek ministra właściwego do spraw środowiska złożony w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw klimatu oraz ministrem właściwym do spraw gospodarki, przy uwzględnieniu kryterium wielkości powierzchni nieruchomości, po ich wycenie przez osoby posiadające uprawnienia z zakresu szacowania nieruchomości, bez obowiązku dokonywania dopłat w przypadku różnej wartości zamienianych nieruchomości.

to w przypadku wymiany gruntów leśnych i innych nieruchomości Skarbu Państwa w zarządzie PGL LP na inne nieruchomości, to taka dopłata nie będzie obowiązywała w przypadku różnej wartości zamienianych nieruchomości. Przykład. Lasy Państwowe zamienią się lasem (np. drzewostan blisko rębny) pod Izerę na np. nieużytek, budynek w posiadaniu ElectroMobility Poland i ElectroMobility Poland nie będzie miała obowiązku dopłacić różnicy wartości zamienianych nieruchomości.

Czym jest uwzględnienie kryterium wielkości powierzchni nieruchomości? Nie wiem i nie rozumiem tego zapisu, gdyż jest on dla mnie nieprecyzyjny. Na razie wszystko na to wskazuje, że brak obowiązku dopłaty jest sprzeczny z obecnym zarządzeniem nr 23, który jasno mówi, że nieruchomości zamienne muszą spełniać warunek ekwiwalentności, a zgoda może objąć transakcje zamiany jeżeli kwota “ewentualnej” dopłaty nie przekroczy 10% wartości nieruchomości zbywanej zamiennie przez LP.

I tutaj dochodzimy do drugiej mojej obawy.

Pozorne kompetencje?

“[…]zasadne jest by decyzje dotyczące zamiany gruntów w tego typu sprawach podejmował Dyrektor Generalny, jako kierujący Lasami Państwowymi na wniosek ministra właściwego do spraw środowiska złożony w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw klimatu oraz ministrem właściwym do spraw gospodarki […]“

W przypadku samej gospodarki leśnej i zamian, mówienie w obecnych czasach, że nadleśniczy w Lasach Państwowych jest “samodzielny i niezależny” jest dużym nieporozumieniem. Bardzo dobrze widzieliśmy to na przykładzie “przekonywania” nadleśniczych do wpłacania pieniędzy na Fundację dla Niepodległej czy nawet poprzez łamanie wewnętrznych procedur przez dyrektora generalnego Lasów Państwowych w przypadku powoływania na stanowisko nadleśniczego:

>>Ludzie sukcesu w Lasach Państwowych

Nie mówiąc o nominacjach dyrektorów regionalnych, za pomocą klucza politycznego, a nie merytorycznego:

>>#6. Leśne mapety Ministra Wosia

Ponieważ Lasami Państwowymi rządzi partia polityczna i tak było przez ostatnie dekady (o zgrozo!), to obawiam się, że to raczej partia i minister z tej partii będą podejmowali decyzję, a dyrektor będzie tylko je podpisywał i legalizował. Innymi słowy proces bottom-up zostanie zastąpiony top-down, gdzie top to partia polityczna a bottom to cała struktura zarządzania LP. Jest to bardzo niebezpieczne. Co gorsze, oczywiście dyrektor generalny również pod wpływem partii może całkowicie zmienić zarządzenie nr 23 i na przykład rozszerzyć limit do 20%, albo go całkowicie anulować, gdyż propozycja zmiany ustawy o lasach wyraźnie mówi o braku obowiązku dokonywania dopłat w przypadku różnej wartości zamienianych nieruchomości. Dlaczego nie?

Podsumowując

Uważam, że obecnie wnioskowana zmiana przez posłów i posłanki Prawa i Sprawiedliwość jest bardzo szkodliwa dla dalszej działalności Lasów Państwowych. Zmiana ta daje bardzo duże pole interpretacji czym są projekty dotyczące energii lub transportu służące upowszechnianiu nowych technologii oraz poprawie jakości powietrza. Czy takim projektem może być na przykład budowa elektrowni atomowej, nowoczesnego niskoemisyjnego lotniska, nowych autostrad (na których będzie jeździła Izera) czy nowych linii kolejowych? Myślę, że wszystko zależy od interpretacji oraz rozumienia nowych technologii oraz “poprawy jakości powietrza”. 

Obecny zapis w ustawie o lasach z pewnością mocno ograniczał zamianę lasów, gruntów i innych nieruchomości na cele inne niż związane z gospodarką leśną. Z mojej wiedzy wynika, że Lasy Państwowe często dokonywały poprawnie tych zamian, wymieniając się poletkiem, łąką czy inną działką nieleśną na działkę leśną, która graniczyła z lasem LP, co ułatwiało całościowe prowadzenie gospodarki leśnej.

Patrząc jak bardzo Lasy Państwowe są upolitycznione to obawiam się, że tego rodzaju zmiany ustawy o lasach, przy dowolności interpretacji nowych zapisów, są bardzo niebezpieczne. A w rękach obecnie rządzących, którym raczej nie pożyczyłbym złotówki na 10 minut, konsekwencje takich zmian mogą być bardzo daleko idące dla gospodarki leśnej, ochrony przyrody czy nawet przemysłu drzewnego. Strach pomyśleć jakie “klimatyczno-energetyczne i transportowe” projekty mogą politycy mieć w głowie. 

I na koniec. Propozycja zmiany ustawy o lasach nie mówi ani słowem na temat rekompensaty przyrodniczej. Czyli innymi słowy dopuszcza zamianę gruntów leśnych na inne grunty. Jakie? Tego nie wiemy… ale na pewno nie na grunty służące przyszłej gospodarce leśnej czy ochronie przyrody. 

Z pozdrowieniami, 

Rafał Chudy

Zdjęcie tytułowe: Wywóz drewna wielkowymiarowego. Autor: Rafał Chudy