W ciągu całej swojej leśnej edukacji nigdy nie miałem okazji zapoznania się z tematyką agroleśnictwa, dopóki nie rozpocząłem stażu w Europejskim Instytucie Leśnym. Agroleśnictwo jest dość obszernym tematem, dlatego też w tym poście chciałbym opisać w skrócie, czym jest agroleśnictwo, gdzie jest stosowane, kto jest odpowiedzialny za gromadzenie danych źródłowych i skąd te dane można pozyskać. Być może ten temat będzie inspiracją dla studenta leśnictwa, który jeszcze się nie zdecydował na tematykę pracy dyplomowej.
Agroleśnictwo to sposób użytkowania ziemi, który łączy na jednym obszarze uprawę i pielęgnację drzew z działalnością rolniczą. Wykorzystuje się zatem techniki i wiedzę z zakresu leśnictwa i rolnictwa w celu stworzenia stabilniejszych, produktywniejszych, bardziej różnorodnych oraz bardziej zrównoważonych sposobów wykorzystania ziemi.
Generalnie agroleśnictwo odnosi sie do systemów gospodarowania gruntami w taki sposób gdzie drzewa lub krzewy rosną wśród roślin uprawnych lub na pastwiskach. Czasami również łączy się również wypas bydła w celu stworzenia zintegrowanego i zrównoważonego użytkowania gruntów. W agroleśnictwie wykorzystuje się techniki i wiedzę z zakresu leśnictwa i rolnictwa w celu stworzenia stabilniejszych, produktywniejszych, bardziej różnorodnych oraz bardziej zrównoważonych sposobów wykorzystania ziemi. Zakładając odpowiednie warunki środowiskowe i społeczne, agroleśnictwo może przynieść wiele korzyści dla tradycyjnych sposobów uprawy roli, jak i również dla gospodarki leśnej. Systemy agroleśne dają możliwość uzyskania przychodów ze sprzedaży plonów, podczas gdy drzewa jeszcze nie osiągnęły wieku rębności, tym samym nie zamraża się kapitału na kilkadziesiąt lat. Ponadto agroleśnictwo stanowi ochronę przed erozją wodną i wietrzną oraz zwiększają bioróżnorodność terenów rolniczych.
Istnieje wiele systemów agroleśnych, z których główne to Deheasa (Hiszpania), systemy Montado i Mosaic (Portugalia), systemy pastwisk dębowych (Grecja, Sardynia), oraz wiele innych systemów leśno-rolnych w takich krajach jak Włochy, Francja, Holandia czy Węgry. Agroleśnictwo zapewnia wysoką bioróżnorodność i może przynieść korzyści ekonomiczne, ale tylko wtedy, gdy jest stosowane we właściwy sposób i w odpowiednich warunkach.
Projekt AGFORWARD jest czteroletnim projektem badawczym finansowanym przez Siódmy Program Ramowy Unii Europejskiej w zakresie badań i rozwoju technologicznego (FP7). Ogólnym celem projektu jest promowanie praktyk agroleśnych w Europie, które będą przyśpieszać rozwój terenów wiejskich poprzez poprawę konkurencyjności oraz wzmocnienie społeczne i środowiskowe. W projekcie uczestniczą dwie instytucje międzynarodowe i ponad 23 uczelnie wyższe, oraz organizacje badawcze i rolnicze z całej Europy. Początek projektu miał miejsce w styczniu 2014 roku i potrwa do grudnia 2017 r. AGFORWARD grupuje systemy agroleśnictwa w cztery kategorie takie jak:
- systemy agroleśne wysokiej wartości przyrodniczej i kulturowej
- systemy agroleśne gatunków drzew wysokiej wartości
- systemy uprawne
- systemy agroleśne z wykorzystaniem bydła
Ogólnie rzecz biorąc agroleśnictwo na terenie Europy jest stosowane bardzo często, jednakże czynnikiem ograniczającym jest klimat. W krajach o cieplejszym klimacie jak Hiszpania, Włochy, Portugalia, Grecja, Cypr, Rumunia czy Bułgaria agroleśnictwo jest bardzo popularne i zdecydowanie ma większe możliwości niz w krajach północnych. Warto nadmienić ze systemy agroleśne Dehesa (Hiszpania) czy Montado (Portugalia) są jednymi z najbardziej zróżnicowanych systemów o wysokiej wartości biologicznej. Głównymi gatunkami drzew rosnących w systemie Montado są Quercus rotundifolia oraz Quercus suber. Jednakże często można również spotkać drzewostany mieszane. Raport Current extent and trends of agroforestry in the EU27 pokazuje, że całkowity zasięg agroleśnictwa w Europie wynosi ok. 24 mln. ha i obejmuje ok. 14% użytków rolnych lub 5,7% powierzchni terytorialnej. Wspomniany raport zawiera wiele informacji odnośnie sposobów inwentaryzacji, metodologii oraz danych źródłowych.
Jeżeli chodzi o dane źródłowe, które mogą być przydatne do przeprowadzenia analiz to jest to baza danych Eurostat zawierająca dane LUCAS, które są danymi punktowymi. LUCAS wykorzystuje system podwójnej klasyfikacji pokrycia terenu wieloma warstwami. Generalnie Eurostat prowadzi inwentaryzację co 3 lata od roku 2006, w celu zidentyfikowania zmian w użytkowaniu gruntów oraz ich pokryciu. Ponadto na stronie Europejskiej Agencji Środowiska można znaleść dane CORINE, które sa danymi poligonowymi. Co więcej satelita Copernicus prowadzony przez Europejską Agencje Kosmiczną może dostarczyć obrazy satelitarne do bardziej zaawansowanych analiz. Z tego co wiem wszystkie wymienione dane są bezpłatne, z wyjątkiem zdjęć satelitarnych.
Poniższa rycina przedstawia przykład analizy, która obrazuje procentowe wystąpienie agroleśnictwa w Europie, opartych na danych LUCAS oraz CORINE. Analiza została wykonana przy użyciu oprogramowania ArcMap 10.1.
Przemko Pacha
na – leśnik, absolwent Wydziału Leśnego SGGW w Warszawie oraz Wydziału Lasu i Środowiska HNE w Eberswalde.
Doświadczenie zawodowe zdobywał m.in. w Europejskim Instytucie Leśnictwa w Finlandii oraz Lasach Państwowych.
Obecnie pracuje w Niemczech w sektorze prywatnym zajmującym sie opracowywaniem planów urządzania lasu oraz tworzeniem oprogramowania i aplikacji mobilnych na potrzeby leśnictwa.
Zdjęcie tytułowe: Bawełna rosnąca pomiędzy rzędami sosny, źródło: National Agroforestry Center